Alexia Bertrand, staatssecretaris voor Begroting: ‘Een inspanning van 25 miljard euro is perfect haalbaar zonder de mensen pijn te doen’

De Belgische begroting staat voor een inspanning van minstens 25 miljard euro om een vermanende vinger van Europa, de financiële markten en de kredietagentschappen te vermijden. Maar zo’n inspanning is perfect haalbaar, zegt federaal staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand. “We kunnen de begroting op de rails krijgen zonder belastingverhogingen.”

“Volgens N-VA heeft België de slechtste begroting van Europa, op Slowakije na. Die analyse klopt niet en maakt me boos”, zegt een strijdvaardige Alexia Bertrand (Open Vld). “Zeven Europese lidstaten doen het slechter met hun begrotingstekort en vier landen met hun overheidsschuld. Op basis van de ingediende begrotingsplannen voor 2024 is Slowakije inderdaad het enige land dat het slechter doet dan België, maar die cijfers zijn achterhaald. De Franse begroting is intussen ontspoord. Het is daar crisis, hè. Ik word afgerekend op toekomstige tekorten bij ongewijzigd beleid. Dat is toch niet ernstig? Onze realisaties zijn trouwens elke keer beter dan de ramingen die we hebben gemaakt.”

Alexia Bertrand kwam als staatssecretaris voor Begroting en Consumentenbescherming in 2022 aan boord van de regering-De Croo, als opvolgster van Eva De Bleeker. De rode cijfers vlogen haar meteen om de oren. De regering-Michel liet in 2019, voor ze in lopende zaken ging, een begroting achter met een tekort van 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Het gaat daarbij om het gezamenlijke Belgische tekort van alle overheden samen, met de federale begroting als hoofdleverancier van het tekort. De coronacrisis sloeg in 2020 een put van 8,9 procent in de gezamenlijke begroting. Dankzij het economische herstel en een pakket maatregelen van de regering-De Croo wordt voor dit jaar een gezamenlijk tekort van 4,4 procent verwacht, maar tegen 2029 zou het tekort bij ongewijzigd beleid opnieuw oplopen tot 6,4 procent. Dat traject is onhoudbaar, luidt de conclusie van zowat alle instellingen en economen die de begroting volgen.

Met welk gevoel laat u de begroting achter?

ALEXIA BERTRAND. “Met trots. We hebben de boel kunnen rechthouden. Het is een taak zonder dank, maar dat is het lot van de staatssecretaris voor Begroting nu eenmaal. We hebben in 2024 een inspanning van 5 miljard euro gedaan, of 3 miljard euro boven op wat in het regeerakkoord was afgesproken. Dat is de inspanning die we de volgende legislatuur elk jaar moeten doen. Het goede nieuws is dus dat die inspanning perfect mogelijk is zonder harde besparingen die de burger pijn doen. Over de hele legislatuur hebben we een inspanning van 11 miljard euro gerealiseerd, ondanks de corona- en de energiecrisis. Die inspanning van 11 miljard moet je zien als de som van de maatregelen die we tijdens deze legislatuur hebben genomen.

“We hebben die inspanning – ik gebruik bewust het woord ‘inspanning’ en niet het woord ‘besparing’ – via het drieslagstelsel van een derde langs de inkomstenkant, een derde langs de uitgavenkant en een derde diversen, zoals afgesproken in het regeerakkoord. We hebben dat gedaan zonder extra belastingen op de middenklasse of de werkende mensen. Niemand heeft de inspanning gevoeld, hè. Niemand is op straat gekomen. Ja, we hebben de belastingen op de banken opgetrokken. Als liberaal ben ik niet voor een belastingverhoging, maar voor een hogere belasting op de banken was enige ruimte.

“De kredietagentschappen hebben onze kredietwaardigheid bevestigd, al is het vooruitzicht van een van de drie toonaangevende agentschappen negatief. Wij hebben als liberalen extra begrotingsinspanningen op tafel gelegd om die kredietwaardigheid te behouden. En dan krijg ik kritiek dat ik de begroting niet op orde krijg? Komaan zeg.”

De begrotingsprestaties van een regering kunnen het best worden gemeten aan de hand van de evolutie van het primair structureel begrotingstekort, of het tekort voor intrestlasten en gecorrigeerd voor de conjunctuurschommelingen. In 2019 bedroeg dat gezamenlijke tekort 0,7 procent van het bbp. In 2020 liep het tekort op naar 3,4 procent. Dit jaar wordt een tekort van 2,1 procent verwacht. Wat is uw analyse op basis van die cijfers?

BERTRAND. “Het primaire structurele tekort is inderdaad belangrijk om de geleverde inspanning te meten. Onder de vorige regering ging dat tekort met 1,4 procentpunt achteruit. Nadat N-VA de federale regering in 2019 had verlaten, is het begrotingstekort in lopende zaken met 10 miljard euro gestegen. Tijdens deze legislatuur is het met 1,7 procent verbeterd. De regering-De Croo heeft een grotere begrotingsinspanning geleverd dan de vorige regering. Dat is de kern van het verhaal.

“De begroting is ook niet louter een federale kwestie. Weet u dat de Vlaamse begroting met 3 miljard is ontspoord sinds het begin van de legislatuur? Weet u dat de Vlaamse schuld zowat verdubbeld is van 18 naar 35 miljard euro, op een ogenblik dat de federale regering ook de corona- en de energiefactuur van de Vlamingen heeft opgeraapt voor een bedrag van 40 miljard euro? En wie betaalt de pensioenen van de Vlaamse ambtenaren? Wie betaalt de jaarlijkse bijdrage van 8 miljard euro aan Europa? Wie betaalt de rentelasten op de overheidsschuld, die op de balans van de federale overheid bleef? Wie betaalt de werkloosheidsuitkeringen als de deelstaten onvoldoende activeren?

“N-VA wil niet langer betalen voor preventieve geneeskunde, een bevoegdheid van Vlaanderen, omdat de baten voor het federale niveau zijn. Dat is toch heel cynisch. Dat staat letterlijk op hun website. Je moet het maar durven schrijven. We zijn top in gezondheidszorg, maar we investeren twee keer minder in preventie dan Duitsland en Frankrijk en drie keer minder dan Nederland. Ik zeg dat met alle vriendelijkheid en sympathie voor N-VA, waarmee ik heel graag zou willen samenwerken in de volgende regering. Waarom? Ik ben géén vragende partij voor een regering-Vivaldi II. Een coalitie met zeven partijen is te veel. Sociaaleconomisch zijn N-VA en Open Vld natuurlijke partners. Hoe groter een centrumrechtse coalitie, hoe groter de kans op hervormingen. N-VA wil Open Vld en cd&v echter kapotmaken. Wil N-VA dan regeren met partijen die de belastingen willen verhogen? Of met Vlaams Belang, dat sociaaleconomisch een links programma heeft?”

Lees ook:

Bij ongewijzigd beleid evolueert het structurele begrotingstekort naar 5 procent en meer richting 2029 volgens ramingen van de Nationale Bank, vooral onder impuls van de verder stijgende vergrijzingskosten.

BERTRAND. “Dat kunnen we ons niet veroorloven. Hervormingen zijn daarom superbelangrijk. We hebben met de pensioenhervorming een eerste stap gezet, maar de pensioenuitgaven blijven stijgen. In 2020 gaven we 50 miljard euro uit aan pensioenen, tegen 2028 wordt dat 80 miljard euro. De pensioenuitgaven stijgen dus met 3 à 4 miljard euro per jaar. We moeten dus veel verder gaan in de pensioenhervorming. We hoeven de wettelijke pensioenleeftijd niet te verhogen zoals in 2015, wel moet de leeftijd waarop mensen effectief met pensioen gaan omhoog. In België is de gemiddelde effectieve pensioenleeftijd 61,5 jaar, tegenover bijvoorbeeld 63 jaar in Italië, 64 jaar in Duitsland en 65 jaar in Nederland. Mocht de effectieve pensioenleeftijd met een of twee jaar stijgen, dan is de positieve impact op de begroting gigantisch. Iedereen zal gemiddeld wat langer moeten werken. Dat moeten we aan de mensen durven zeggen. Wij doen dat.”

Waarom haken mensen hier sneller af?

BERTRAND. “De pensioenwetgeving biedt nog uitwegen om sneller met pensioen te gaan, met grote verschillen tussen de stelsels. Bij de werknemers blijft 56 procent aan de slag tot hun 65ste of later. Bij de zelfstandigen is dat 80 procent, bij de ambtenaren minder dan 20 procent. Minder dan 20 procent! Er is dus een harmonisatie van de stelsels nodig. Onze pensioenuitgaven stijgen hier sneller dan in de buurlanden, omdat de hoge ambtenarenpensioenen het gemiddelde pensioen hoger tillen, omdat de effectieve pensioenleeftijd te laag is en omdat onze gemiddelde loopbaan te kort is. De gemiddelde loopbaan bedraagt in België 26 voltijdse jaren, terwijl een volledige loopbaan 45 jaar bedraagt. 26 voltijdse jaren is te kort. Bovendien tellen we te veel gelijkgestelde periodes, waarin bijvoorbeeld werklozen pensioenrechten opbouwen. Deze regering heeft bepaald dat je minstens twintig jaar gewerkt moet hebben voor je recht hebt op gelijkgestelde periodes. Maar dat gaat nog niet ver genoeg.”

Voor welke inspanning staat de volgende regering? Gaat het om 30 miljard euro, rekening houdend met de nieuwe Europese begrotingsregels die op til zijn?

BERTRAND. “We schatten de inspanning op ongeveer 25 miljard euro. Maar Open Vld wil de defensie-uitgaven verhogen tot 2 procent van het bbp tegen 2029, wat gezien de geopolitieke situatie geen overbodige luxe is. Die extra investering in defensie kost tegen 2029 op kruissnelheid 4 miljard euro. Wij willen ook een degelijke fiscale hervorming realiseren, die de belastingdruk per saldo met 2,5 miljard euro verlaagt. In totaal komen we dus op een inspanning van 30 à 32 miljard euro voor de volgende legislatuur.”

Belanden we later dit jaar op het Europese strafbankje als begrotingszondaar?

BERTRAND. “Dat kan ik niet uitsluiten. We zullen in dat geval niet het enige land zijn. Heel wat landen lopen dat risico, met inbegrip van Frankrijk. Ik ben een grote voorstander van de nieuwe Europese begrotingsregels. Ze zijn niet strenger, wel duidelijker. We moeten terug naar een tekort van 3 procent of zelfs 1,5 procent, maar de nieuwe regels geven meer aandacht aan hervormingen en overheidsinvesteringen. We krijgen de kans de oefening in zeven jaar te doen in plaats van in vier jaar, als we voldoende hervormen. De allerbeste bijsturing is de uitgavennorm. Zelfs Europa begrijpt dat de stijging van de Belgische overheidsuitgaven onhoudbaar is. Dat houdt geen bruut besparingsbeleid in, maar voert discipline in om de stijging van de uitgaven in het gareel te houden. Het concrete maximale groeicijfer voor de uitgaven moet de Europese Commissie nog berekenen.

“Een reactie van de financiële markten is een groter risico. Lang aanslepende regeringsonderhandelingen zouden opnieuw rampzalig zijn voor de begroting. De kredietagentschappen zullen dat niet laten passeren. De Belgische overheden zullen dan hogere rentevoeten moeten betalen en dat zal de burger voelen in zijn portemonnee. Dan zullen we maatregelen moeten nemen met het mes op de keel. Vandaag rolt er gelukkig nog geen rentesneeuwbal, maar we moeten ons begrotingstekort wel afbouwen. Om het vertrouwen van de financiële markten te behouden, moeten we een gezond begrotingstraject op lange termijn aanbieden. Dat houdt mogelijk ook in overheidsparticipaties te verkopen om defensie-uitgaven te financieren of de schuld af te bouwen.”

De begroting van 2024 is niet in lijn met de aanbevelingen van de Europese Commissie, omdat de uitgaven te snel stijgen.

BERTRAND. “Klopt. Maar de Europese Commissie houdt rekening met de indexering van de uitgaven, maar niet met de indexering van de inkomsten. Dat is contradictorisch. De indexering van de inkomsten houdt ook een structurele stijging van de inkomsten in. Ik heb daarover een brief geschreven aan de Europese Commissie.”

Kan de begroting een volgende crisis opvangen?

BERTRAND. “Bij een nieuwe crisis zal Europa de begrotingsregels opnieuw opschorten en zal er opnieuw Europese steun zijn. Maar ook wij moeten buffers inbouwen. We kunnen niet langer wachten. Ik hoop dat iedereen dat gevoel van hoogdringendheid deelt.”

De totale overheidsuitgaven zijn opgelopen tot ongeveer 53 procent van het bbp. Dat is 10 procentpunt meer dan twintig jaar geleden.

BERTRAND. “Vooral omdat de vergrijzingskosten in de lift zitten. De financiering van de sociale zekerheid zit intussen scheef. Die financiering komt nog maar voor 58 procent van sociale bijdragen, of dus van de werknemers en de zelfstandigen. De rest van de financiering komt uit de algemene begroting, met middelen die eigenlijk moeten dienen voor justitie, politie of defensie. De kers op de taart is de evenwichtsdotatie aan de sociale zekerheid. De wet schrijft voor dat de begroting van de sociale zekerheid in evenwicht moet zijn. Bij een tekort wordt de evenwichtsdotatie automatisch verhoogd. Zo’n wet zou ik ook graag voor de federale begroting hebben. Door die dotatie is er geen druk om efficiënter te werken. Niemand hoeft zich druk te maken om het tekort in de sociale zekerheid. Dit jaar stroomt 51 miljard euro van de algemene begroting naar de sociale zekerheid. Tegen 2029 wordt dat 61 miljard euro.”

U pleit voor een begrotingsinspanning van 32 miljard euro tijdens de volgende legislatuur. Hoe wilt u die inspanning realiseren?

BERTRAND. “We stellen als Open Vld vooral maatregelen voor om de groei op te krikken en de werkgelegenheidsgraad te verhogen. Elke extra baan brengt de begroting volgens het Planbureau 28.000 euro per jaar op. Als we 230.000 banen kunnen scheppen, levert dat 7 miljard euro op tegen het einde van de legislatuur. De overheid kan ook veel efficiënter werken. Neem de gezondheidszorg. De groeinorm in de zorg bedraagt nu 2,5 procent boven op de inflatie. Die 2,5 procent is bepaald op basis van een beetje nattevingerwerk. Het Internationaal Monetair Fonds zegt dat we dezelfde kwaliteit kunnen leveren tegen 20 à 30 procent lagere kosten. Stel dat je die analyse maakt in een bedrijf, dan verkeert die onderneming toch in een grote crisis, niet? We moeten de zorg dus niet afbouwen, maar wel véél efficiënter later werken, door te investeren in technologie en preventie.

Lees ook de opinie van Daan Killemaes, de hoofdeconoom van Trends:

“We kunnen de begroting dus op de rails krijgen zonder belastingverhogingen. België hoort al bij de wereldtop in belastingdruk. Ook wat betreft de belastingdruk op vermogen en vermogensinkomsten staan we op het podium. Een rijkentaks? Twaalf OESO-landen hadden ooit een rijkentaks, nu nog drie. In Frankrijk heeft president François Hollande, een socialist, die belasting afgeschaft omdat die niet doeltreffend was.”

Bent u bereid dit werk verder te zetten in een volgende regering?

BERTRAND. “Met plezier, als de kiezer het toelaat en de partij dat vraagt. Het werk is nog niet af. Maar als politicus heb je geen controle over je carrière. Ik ben trouwens voorstander van een beperking van de mandaten in de tijd. Er moet meer mobiliteit komen tussen de private en de publieke sector. Die beide sectoren zouden mensen en ervaring moeten uitwisselen. Vandaag is er géén mobiliteit. Dat is een ramp.”

Bespreekt u soms de begroting of economie met uw met vader Luc Bertrand, een van captains of industry van dit land?

BERTRAND. “Ik probeer het met hem zo weinig mogelijk over politiek te hebben. Een fantastische bedrijfsleider zou niet noodzakelijk een goede politicus zijn. In een bedrijf heb je veel meer vrijheid en mogelijkheden om bij te sturen. Bij de overheid werkt het anders. In een democratie kun je niet in een vingerknip hervormingen realiseren. Bedrijfsleiders snappen dat niet altijd en raken gefrustreerd door de politiek. Een directiecomité met de neuzen in dezelfde richting is wat anders dan een coalitie met zeven partijen.”