Al tien jaar lang probeert Europa zijn kapitaalmarkten te verenigen. Tot nu met weinig succes. Europees commissaris voor Financiële Diensten Maria Luís Albuquerque is ervan overtuigd de forcing te kunnen voeren. “We moeten vechten tegen de gevestigde belangen in het systeem.”
Vorige week bracht Maria Luís Albuquerque, de Portugese Europese commissaris voor Financiële Diensten, een werkbezoek aan kernspelers in ons financieel-economische systeem. “Ik spreek met toezichthouders, financiële instellingen, fintechs, universiteiten, maar ook vakbonden. Die laatste zijn cruciaal voor thema’s zoals financiële geletterdheid en pensioenen”, zegt ze in een exclusief gesprek met Trends.
Het bezoek past in een reeks die haar in alle 27 lidstaten van de Europese Unie brengt om haar vlaggenschipproject uit te dragen, de Savings and Investment Union (SIU) of Spaar- en Investeringsunie. “Dat project is veel omvangrijker dan mensen denken”, klinkt het.
Waar bent u precies naar op zoek in die bezoeken?
MARIA LUÍS ALBUQUERQUE. “Ten eerste wil ik zicht krijgen op hoe de kernspelers in de lidstaten naar de SIU kijken, of ze er positief tegenover staan, of ze er hun eigen voordeel in zien. Daarnaast wil ik vooral tonen wat de SIU inhoudt en daarvoor bondgenoten zoeken. Verder zoek ik naar best practices waarmee lidstaten van elkaar kunnen leren en die we over de Europese Unie heen kunnen kopiëren.”
Wat is uw pitch voor de SIU?
ALBUQUERQUE. “Daarmee willen we een echte Europese eengemaakte markt voor financiële diensten creëren. Zo willen we spaarders, vooral particulieren, toegang geven tot hogere rendementen en Europese bedrijven helpen vooral in Europa financiering te vinden. We hebben in Europa alles om dat mogelijk te maken. We hebben de hersenen, de ideeën, het geld, de stabiliteit en de voorspelbaarheid. We hebben alleen nog de politieke wil nodig om het te realiseren.”
Tien jaar geleden werd de kapitaalmarktenunie (CMU) gelanceerd. Is de SIU daar een verlengde van?
ALBUQUERQUE. “De kapitaalmarktenunie is, net als de bankenunie, een onderdeel van de SIU, maar die laatste onderscheidt zich door de particuliere spaarders en beleggers centraal te stellen. In de hele EU staat zo’n 10.000 miljard euro op spaarrekeningen, waar spaarders heel lage rendementen op krijgen. Het is jammer dat mensen de moeite nemen om te sparen, om bij hun pensioen tot de vaststelling te komen dat de inflatie een groot deel van de waarde van dat geld heeft opgevreten. Tegelijk zijn er op de Europese aandelenmarkten kansen die hen hogere rendementen bieden. Dat ondersteunt dan weer onze bedrijven, die daardoor kunnen groeien en beter betaalde banen kunnen scheppen, waardoor huishoudens meer kunnen sparen. Dat is een positieve spiraal die we op gang moeten trekken.”
Dat klinkt goed, maar dat spaargeld staat daar al heel lang en dikt elk jaar aan. Hoe komt het dat het de afgelopen tien jaar met de kapitaalmarktenunie nog niet aan het werk is gezet?
ALBUQUERQUE. “Een standaardantwoord is dat de doorsnee-Europeaan risicoavers is en het dus aan onze cultuur ligt. Dat is volgens mij maar een klein deel van de verklaring. De voornaamste reden is dat in Europa voor particuliere beleggers onvoldoende eenvoudig te begrijpen en kostenefficiënte beleggingsproducten zijn. In Zweden bijvoorbeeld voorziet de overheid in een spaar- en beleggingsrekening die heel eenvoudig in gebruik is en die gelinkt is aan het belastingsysteem, waardoor alles automatisch verloopt. Daar beleggen veel meer mensen die de voordelen van aandeelhouderschap begrijpen en daardoor hogere rendementen genieten. Daarnaast zijn belastingvoordelen of fiscale prikkels belangrijk. Cultuur is één ding, maar het draait vooral om mensen de juiste prikkels en toegang tot kansen te geven. Als die er zijn, zullen ze vanzelf de juiste beslissingen nemen.”
Welke maatregelen schuift u daarvoor naar voren?
ALBUQUERQUE. “We lanceren een aantal aanbevelingen voor lidstaten, met onder meer een blauwdruk voor een spaar- en beleggingsrekening, eventueel gekoppeld aan belastingvoordelen. Daarnaast willen we het Pan-Europese Persoonlijke Pensioenproduct (PEPP) nieuw leven inblazen, in de hoop meer mensen daarop te laten intekenen. Pensioenen zijn cruciaal. Pensioenfondsen zijn de efficiëntste manier om particulier spaargeld naar de kapitaalmarkten te doen vloeien. Er is geen enkele diepe en liquide kapitaalmarkt zonder een betekenisvolle pensioenfondsensector. Die twee gaan hand in hand.”
In het dossier over de eengemaakte kapitaalmarkt is nog geen echt kantelpunt gekomen. Hoe wilt u daarvoor zorgen?
ALBUQUERQUE. “Door alle maatregelen tegelijk uit te rollen om zo de kans op zo’n kantelpunt te vergroten. Een heel belangrijk deel daarin zijn dus de aanbevelingen rond pensioenen. Bijvoorbeeld, een automatische aansluiting bij een aanvullend pensioen voor alle werknemers. Stel dat je 2 procent van dat Europese spaargeld in aanvullende pensioenen kunt opbouwen en dat doet aangroeien tot 10 procent over de hele EU. Dan kun je een massa kapitaal aan het werk zetten op onze aandelenmarkten. Bovendien kunnen we de SIU koppelen aan andere Europese initiatieven zoals de Clean Industrial Deal, defensie of projecten rond AI en innovatie.”
Hoe kunnen particuliere spaarder en beleggers daarvan profiteren?
ALBUQUERQUE. “Mijn rol is om het beschikbare spaargeld van particulieren te kanaliseren naar sterke rendabele projecten in andere beleidsdomeinen. We moeten voor spaarders en beleggers kwaliteitsvolle beleggingskansen creëren met goede businesscases, zodat ze de keuze hebben om in de toekomst van Europa te investeren.”
‘In Europa zijn onvoldoende eenvoudig te begrijpen en kostenefficiënte beleggingsproducten voor particuliere beleggers’
Moeten die maatregelen niet gewoon van de lidstaten worden afgedwongen?
ALBUQUERQUE. “Pensioenen zijn een nationale bevoegdheid. De Commissie kan niet meer dan aanbevelen. Let wel, we zullen er via het Europese Semester, waarmee we landen individueel zaken aanbevelen, op hameren om er meer gewicht aan te geven. Daarnaast zullen we via wetgeving en toezicht proberen barrières weg te werken die grensoverschrijdende investeringen en financiële diensten in de weg zitten.”
Wat kan men daarvan verwachten?
ALBUQUERQUE. “We willen de bankenunie afwerken om zo tot echte Europese banken te komen. Voor levensverzekeringen willen we de regelgeving aanpassen zodat ze meer in alternatieve activa zoals private equity kunnen beleggen. Ze hebben daar de beleggingshorizon voor en het levert hen en hun klanten hogere rendementen op. Verder willen we bedrijfs- en faillissementswetgeving zo veel mogelijk harmoniseren. Tot slot moeten we gaan voor eengemaakt financieel toezicht, waardoor elke vraag die daarover wordt gesteld in elk land hetzelfde antwoord krijgt. Voor sommige gevallen zullen we dat toezicht centraliseren, voor andere meer harmoniseren, maar het resultaat moet hetzelfde zijn: dat de regels overal gelijk zijn. Dat zullen we meer dan vroeger afdwingen.”
Heel veel spelers profiteren van de fragmentatie van het Europese landschap en van het feit dat de markt voor financiële diensten nog niet eengemaakt is. Zullen uw voorstellen niet op veel weerstand botsen bij de lidstaten die hun nationale financiële sector beschermen?
ALBUQUERQUE. “Alleen de spelers die profiteren van het gebrek aan concurrentie en mooie inkomsten halen uit hun geprivilegieerde marktpositie dreigen hier minder goed uit te komen. Maar dat is een minderheid en wij dienen hun belang niet, wij moeten het algemene belang dienen. Kleinere spelers als fintechs en kmo’s hebben wel last van die barrières. Als we die wegwerken, profiteren zij daarvan.”
‘Nationale beleidsmakers zouden elke morgen tegen zichzelf in de spiegel moeten zeggen: de andere Europese lidstaten zijn níét onze concurrent’
De Europese Unie heeft 512 beurzen of handelsplatformen, de Verenigde Staten minder dan 100. Hoe wilt u dat aanpakken?
ALBUQUERQUE. “Het vooroordeel dat wij één grote pan-Europese beurs in Frankrijk of Duitsland willen creëren, klopt niet. We willen dat elk handelsplatform een gelijke toegang biedt en met elkaar in contact staat, zodat ze als een eengemaakte markt functioneren, met voldoende schaal en liquiditeit. We willen de context scheppen voor een consolidatie die vanuit de markt op gang komt. Als we de obstakels voor grensoverschrijdende activiteiten wegwerken, zullen veel van de kleinere spelers ontdekken dat het efficiënter is te fuseren en zo te groeien.”
Alle voorgaande pogingen daartoe kenden weinig succes. Hoe komt dat?
ALBUQUERQUE. “In het huidige systeem zijn er veel gevestigde belangen en die hebben veel lobbymacht en overtuigingskracht. Daar moeten we tegen vechten. De Commissie moet de nationale beleidsmakers ervan overtuigen dat de SIU in al haar dimensies elk van de lidstaten apart en samen voordelen oplevert. Er moet een mentaliteitswijziging komen. Nationale beleidsmakers zouden elke morgen tegen zichzelf in de spiegel moeten zeggen: de andere Europese lidstaten zijn níét onze concurrent. Onze concurrenten liggen buiten Europa, zoals de Verenigde Staten en China. Zodra we dat doorhebben, beseffen we ook dat we alleen kunnen slagen als we het samen doen. Na eeuwenlang van vooral met elkaar oorlog voeren, is dat moeilijk, maar die verandering in de denkwijze moet er komen.”
‘De financiële stabiliteit is een voorname toetssteen voor alle maatregelen. Als die in het gedrang komt, is het een no-go’
Waarin ligt volgens u de kracht en het potentieel van Europa?
ALBUQUERQUE. “We zijn groot. We hebben een markt van 450 miljoen mensen. We hebben zeer hoog opgeleide arbeidskrachten, de hoogste levensstandaard, de beste sociale bescherming en gezondheidszorg, heel veel spaargeld enzovoort. We moeten alleen wat minder intern concurreren. En door onze markt groter te maken, kunnen we die fragmentatie omkeren, ook bijvoorbeeld in de sector van de beleggingsfondsen. Hoe groter die markt is, hoe interessanter die wordt voor grote fondsbeheerders, omdat ze er meer geld kunnen verdienen.”
Hoe zit het met de veiligheid en de stabiliteit van het Europese financiële systeem?
ALBUQUERQUE. “De financiële stabiliteit is een voorname toetssteen voor alle maatregelen. Als die in het gedrang komt, is het een no-go. Ik vind wel dat we meer risico moeten toelaten. Het huidige raamwerk dateert van na de financiële crisis, die een gevolg was van overmatig risico. Maar de afgelopen jaren heeft dat raamwerk getoond dat het werkt, zoals met de bankentumult in de Verenigde Staten en Zwitserland in 2023 of onlangs nog met de onrust rond de handelstarieven. Het Europese bankensysteem hield perfect stand en de financiële sector is weerbaar gebleken. We kunnen dat raamwerk herijken om meer risico toe te laten, zodat onze economie competitiever wordt.”
Op welke concrete doelstellingen mogen we u afrekenen?
ALBUQUERQUE. “Ik heb geen kwantitatief doel. Voor mij zal het een succes zijn als we op Europese financiële markten werkelijk een verschil merken. Ik besef dat dat vaag is, maar ik bedoel dat er veel meer geïnvesteerd wordt, dat er veel meer geld naar Europese kapitaalmarkten vloeit en veel minder naar het buitenland. Dat zijn duidelijke indicatoren waar ik naar zal kijken. We zullen over vijf jaar nog geen volledig geïntegreerde, eengemaakte en efficiënte kapitaalmarkt hebben. Maar het moet wel zichtbaar die richting uitgaan. Ik hoop wel dat we over vijf jaar voorbij een kantelpunt zijn.”