‘Europa is lang te verdeeld geweest om van de crisis een opportuniteit te maken. Maar het tij is aan het keren’

Nu het gaat om een subsidie-opbod en een staatseconomie, schept de Europese Unie een intra-Europese wedloop, zegt professor Marc De Vos, visiting fellow bij het Itinera Institute in Brussel.

Het lijkt wel alsof de wereld gevangen zit een dystopische cyclus. Rusland volhardt in het opstoken van een hybride oorlog en onrust rond Oekraïne, Wit-Rusland, de Balkan en de Baltische staten. Telkens weer verschuift Vladimir Poetin zijn pionnen, en pookt hij Europa waar het pijn doet maar weinig vermag.

De vluchtelingencrisis is structureel, aangevuurd door oorlogszones, geëxploiteerd door mensenhandelaars en schurkenstaten, gedreven door illegale migranten op zoek naar een betere toekomst voor hun families. Telkens weer treft ons die Europese verdeeldheid, de kloof tussen de Europese mensenrechten en de Europese realiteit, tussen West en Oost, tussen Zuid en Noord, en nu ook tussen de Unie en het Verenigd Koninkrijk. Ook die dekselse brexit keert telkens weer terug.

De pandemie geraakt maar niet onder controle, de onrust en de polarisatie onder de bevolking geraken niet gekalmeerd. De klimaaturgentie blijft woekeren, de klimaatambities blijven ontoereikend, het klimaatbeleid blijft economisch naïef, de evidentie van kernenergie blijft taboe, het klimaatdebat wordt ideologisch en voedt de polarisering.

De Koude Oorlog, de strijd om de ziel van de wereldorde, tussen vrijheid en autoritarisme of totalitarisme, is ook terug. Er is een handelsoorlog, een geopolitieke en informatieoorlog, een propaganda- en ideeënoorlog, een technologische en digitale oorlog, een monetaire en een kapitaaloorlog. Er is een nieuwe wapenwedloop, met cyber- en ruimtewapens. Ook kernwapens zijn weer in de mode onder de wantrouwige grootmachten. Ook Iran en Noord-Korea blijven daarop azen.

Maar kijk, dat zijn allemaal grote kansen voor die langverwachte renaissance van de Europese Unie. Hoe anders dan via de Unie kan Europa de mondiale maalstroom te lijf gaan? Europa is lang te verdeeld geweest om van de crisis een opportuniteit te maken. Maar het tij is aan het keren. Over het klimaatbeleid heeft Europa een visie, doelstellingen en middelen gevonden. Geld uitdelen aan lidstaten maakt de Unie altijd populair.

Migratie is een hersenkraker maar ook een no-brainer. Hoe anders dan met Europese buitengrenzen en de projectie van Europese macht daarbuiten kunnen we de migratiechaos binnen Europa vermijden? Bovendien heeft ons vergrijzende continent dringend jong bloed nodig. De mensenrechten en de economische belangen kunnen elkaar vinden en versterken.

In het spel der grootmachten kan alleen de Europese Unie de belangen van de Europese landen vrijwaren. En dat is begonnen, met een ambitie voor strategische autonomie tussen Amerika en China, met plannen voor Europese capaciteit voor onder andere batterijen, halfgeleiders, waterstof en satellieten, met voornemens voor een Europese militaire interventiemacht. In de pandemie is de Unie de facto ons aller apotheker en vaccinverdeler geworden.

Achter die stille Europese renaissance schuilt de sluipende koerswending van de grote lidstaten. Frankrijk aast al lang op meer centrale sturing. In 2022 vallen de Franse presidentsverkiezingen samen met het tijdelijke Franse voorzitterschap van de Unie. Verwacht grootse plannen van de neogaullist Emmanuel Macron, te beginnen met een Europese defensie. Frankrijk en Italië hebben elkaar gevonden voor een Europa dat geld drukt en schulden toelaat voor grootse industriële planning. Duitsland was daarvoor het ultieme obstakel, maar de nieuwe federale Duitse coalitie wil krak hetzelfde.

En zo vervelt de Unie. Het was gemakkelijk de belangen van alle lidstaten te dienen, toen iedereen vooral een open markt wilde. Maar nu het gaat om een subsidie-opbod en een staatseconomie, schept de Unie een intra-Europese wedloop. Welke lidstaten zullen vooral winnen, welke vooral verliezen? Dreigt de renaissance van de Europese Unie te eindigen in het rijk van de grote lidstaten of in de rebellie van de kleintjes?