Donderdag komt een Chinese delegatie naar Brussel voor overleg over de export van zeldzame aardmetalen, nadat Peking begin deze maand nieuwe beperkingen heeft ingevoerd. Die grondstoffen zijn essentieel voor auto’s, chips en defensie, en de Europese industrie voelt de druk. “De auto-industrie had dit kunnen voorzien, maar heeft er te laat op geanticipeerd”, zegt Ron Stoop, politiek econoom en strategisch analist bij het The Hague Centre for Strategic Studies.
De Europese Unie probeert China te overtuigen om de maatregelen te versoepelen. Sommige Europese bedrijven ondervinden nu al hinder. Tegelijk werkt Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aan RESourceEU, een plan om de afhankelijkheid van Chinese grondstoffen te verkleinen. Het initiatief zet in op recyclage, gezamenlijke aankopen en nieuwe partnerschappen met landen als Oekraïne, Australië, Canada en Kazachstan.
China gebruikt zeldzame aardmetalen als economisch drukmiddel. Hoe kwetsbaar is de Europese industrie door die afhankelijkheid?
RON STOOP. “Extreem kwetsbaar. Dit is een langdurige strategie van China, maar de intensiteit neemt toe. We hebben al vaker gezien dat er plots exportrestricties kwamen – op gallium, germanium en grafiet – niet altijd met een duidelijke uitleg. Soms is er officieel geen verbod, maar worden zendingen toch tegengehouden ‘omdat er onderzoek nodig is’. Het is een systeem dat onzekerheid creëert en strategisch wordt ingezet om druk te zetten. Deze ronde gaat wel verder dan eerdere: China heeft de lijst van zeldzame aardmetalen opnieuw uitgebreid en legt nu ook beperkingen op aan de verwerkingstechnologie. Dat is bedoeld om te verhinderen dat het Westen zelf verwerkingscapaciteit opbouwt. Bovendien past China nu ook extraterritoriale regels toe: producten die Chinese zeldzame aardmetalen bevatten, vallen eveneens onder controle. Zo verregaand is het nog niet eerder geweest.”
Die aardmetalen zitten wereldwijd verspreid. Waarom heeft China dan zoveel macht over de keten?
STOOP. “China heeft de grootste mijnen – zoals Bayan Obo – en is goed voor zo’n 60 procent van de mijnproductie en 90 procent van de raffinage. Daarbovenop produceert het ook de permanente magneten waarin die metalen gebruikt worden. Dat betekent dat China zowel de grondstof, de verwerking als de technologie domineert. Het probeert te voorkomen dat het Westen alternatieve ketens opbouwt.”
Onze industrie kreunt al onder hoge energieprijzen en trage groei. Kunnen bedrijven dit nog lang verdragen?
STOOP. “Het is nu al zwaar. Autofabrikanten, zeker in Duitsland, ondervinden direct hinder van de Chinese exportbeperkingen. De defensie-industrie gebruikt ook veel zeldzame aardmetalen voor wapensystemen en sensoren, en sommige bedrijven moesten hun productie al terugschroeven. Er bestaan wel alternatieven – elektrische auto’s kunnen bijvoorbeeld motoren gebruiken zonder permanente magneten met zeldzame aardmetalen – maar veel fabrikanten kozen daar niet voor, omdat die magneten iets betere prestaties en een hoger rendement geven. Ze hadden dit scenario kunnen voorzien, want China heeft dit eerder als drukmiddel ingezet, maar de industrie heeft er te laat op geanticipeerd.”
‘Er zijn te veel losse plannen, richtlijnen en actieprogramma’s, waardoor het geheel onoverzichtelijk is’
Ron Stoop (The Hague Centre for Strategic Studies)
De Europese Unie zegt te willen ‘de-risken’, niet ‘decouplen’. Is dat haalbaar, zolang China de markt domineert?
STOOP. “Niet echt. Wie wil de-risken, moet parallelle toeleveringsketens opzetten: een in eigen huis en een via bondgenoten. Dat kan door zelf mijnbouw en raffinage op te starten, maar ook door nauwer samen te werken met landen als Australië, Japan of landen in Zuid-Amerika. Europa zet daar wel stappen in – Frankrijk en Estland werken aan eigen projecten – maar zolang China bijna alle verwerking in handen heeft, blijft het vooral bij intenties. De echte kwetsbaarheid zit in dat raffinageproces, en dat doorbreek je niet van vandaag op morgen.”
Von der Leyen dreigt met het zogenoemde anti-coercion instrument, een Europees middel om landen die economische druk uitoefenen – zoals exportblokkades of boycots – met tegenmaatregelen te treffen. Kan dat indruk maken in Peking?
STOOP. “Als het goed wordt ingezet, zeker. Europa heeft een grotere strategische hefboom dan het zelf beseft: de Europese Unie is de op één na grootste afzetmarkt ter wereld. Als wij de deur dichtgooien, heeft China ook een probleem. Maar ik verwacht eerder een middenkoers – dreigen met maatregelen, maar uiteindelijk beperkt ingrijpen. Wat ik wel waarschijnlijk acht, is dat ‘Buy European’ verder wordt uitgewerkt en de regels rond overheidsopdrachten strenger worden.”
De Commissie werkt aan RESourceEU, een plan voor gezamenlijke aankoop en Europese productie. Gaat dat iets veranderen?
STOOP. “Het past in een reeks bestaande initiatieven, zoals de Critical Raw Materials Act. Er zijn al strategische projecten rond recycling en verwerking, maar in de praktijk levert dat weinig tastbare steun op. Bedrijven krijgen erkenning als ‘strategisch’, maar ze krijgen geen geld. Er zijn te veel losse plannen, richtlijnen en actieprogramma’s, waardoor het geheel onoverzichtelijk is. De beweging naar meer gezamenlijke inkoop en stockpiling is goed, maar dit plan zal geen gamechanger zijn.”
Zien Europese bedrijven hier ook kansen, bijvoorbeeld in recyclage of alternatieve mijnbouw?
STOOP. “Zeker, de ideeën en start-ups bestaan. Wat ontbreekt, is geld en een duidelijke supply-chainstrategie. Je kunt een recyclagebedrijf 200 miljoen euro geven, zodat ze kunnen beginnen – maar aan wie verkopen ze dan? Je hebt productie, afnemers en markten nodig. In Nederland wordt wel veel e-waste – afgedankte elektronica zoals oude smartphones, laptops en batterijen – gesorteerd, maar daarna geëxporteerd naar landen als Japan, omdat er hier geen volgende verwerkingsstap is: er zijn nauwelijks installaties die die afvalstroom kunnen raffineren tot bruikbare grondstoffen. Europa moet dus het hele traject doordenken, van grondstof tot eindproduct.”
Tot slot: staat Europa inmiddels al wat sterker in deze handelsoorlog, of blijft het aan het handje van Washington lopen?
STOOP. “We zijn er nog lang niet. Er is wel meer urgentie onder beleidsmakers – een groeiend besef dat Europa strategisch zelfstandiger moet worden. Maar tegelijk is de politieke onderstroom in Europa precair: populisme, euroscepsis, stilstand. Als de centrumpartijen stabiliteit kunnen bewaren, zie ik kansen voor meer integratie en strategische autonomie. Maar voorlopig blijft Europa structureel afhankelijk van zowel de Verenigde Staten als China.”
China’s exportbeperkingen op zeldzame aardmetalen
Sinds april en oktober 2025 heeft China de uitvoer van zeldzame aardmetalen fors aan banden gelegd. Voor de export van elementen zoals samarium, gadolinium, terbium, dysprosium, lutetium, scandium en yttrium is voortaan een speciale vergunning nodig van het Chinese ministerie van Handel.
Die vergunningen worden geweigerd bij militair gebruik, en gelden ook voor producten of technologieën die Chinese zeldzame aardmetalen bevatten.
China zegt dat de maatregelen dienen om de nationale veiligheid te beschermen, maar ze worden internationaal gezien als een economisch drukmiddel tegenover de VS en de EU.
Met ruim 70 procent van de wereldproductie en 90 procent van de raffinagecapaciteit in handen, kan Peking de mondiale aanvoer van deze strategische grondstoffen grotendeels sturen.