Energiespecialisten Joannes Laveyne en Thijs Van de Graaf: ‘Nog twee winters voorzichtigheid geboden met gas’

Het is midzomer en de Europese gasvoorraden zitten bijna vol, zo raakte vorige week bekend. Het contrast met vorig jaar kan niet groter zijn. Toen werd gevreesd dat Europa, vanwege de knip in de Russische gasleveringen, een genadeloze winter vol energieschaarste tegemoet trad. Hoe staan de zaken ervoor na het annus horribilis voor de energiemarkten? “We hebben heel veel geluk gehad”, zegt energie-expert Joannes Laveyne.

Eind juli waren de Europese gasvoorraden voor 86 procent gevuld. Het doel om de reserves voor minstens 90 procent vol te hebben in november, lijkt dus een eitje. Ter vergelijking: eind augustus van het crisisjaar 2022 waren de Europese gasvoorraden ‘slechts’ voor 80 procent gevuld. Tegen de grimmige achtergrond van de Russische gasknip had Trends een jaar geleden een uitgebreid gesprek met de energiespecialisten Joannes Laveyne en Thijs Van de Graaf. We belden hen opnieuw voor een terugblik op de beurspaniek van 2022, en een analyse van de huidige stand van zaken. 

De gasmarkt staat er duidelijk beter voor dan een jaar geleden. Hoe is het onheil afgewend?

THIJS VAN DE GRAAF. “Het grootste paniekmoment was toen de gasprijs naar een piek van 350 euro per megawattuur schoot. Ik denk dat zulke prijsniveaus sowieso gewoon niet houdbaar zijn. Dat was een kortstondige piek; de prijs is meteen gecrasht omdat met die prijs de consument afhaakt. De markt heeft zich gecorrigeerd. 

“We hebben daarnaast massaal veel lng (vloeibaar aardgas, nvdr.) kunnen invoeren. Dat had ook te maken met tegenvallende vraag vanuit China, waardoor die lng-cargo’s ineens beschikbaar waren voor Europa.

“En we hebben natuurlijk onze vraag enorm bijgesteld. Vooral in de residentiële sector en de industrie; door gedragsverandering, door efficiëntie, door in de industrie over te stappen op andere brandstoffen dan gas, ook een beetje door vraagvernietiging – dat wil zeggen: gedwongen afschakeling door bedrijven die het niet meer kunnen betalen. Die gedaalde vraag zien we nog altijd. Dat is zeer goed nieuws.”

JOANNES LAVEYNE. “We hebben heel veel geluk gehad. We mogen dat niet onderschatten. En vorig jaar in augustus kon niemand weten dat we zo’n milde winter zouden hebben, of dat de vraag uit China zo laag zou zijn. De preventieparadox speelt natuurlijk ook een beetje; vorig jaar waarschuwden we vooral voor het feit dat mensen moesten oppassen met het gasverbruik. Net omdát die preventieve maatregel goed werkte,kon hij als overbodig of overdreven worden ervaren. Die lng-alternatieven waren toen nog niet zo uitgebouwd.”

‘Vorig jaar in augustus kon niemand weten dat we zo’n milde winter zouden hebben’

Joannes Laveyne (UGent)

De gasopslagsite van Fluxys in Loenhout is voor 98,6 procent gevuld, een record voor deze periode.

LAVEYNE. “Dat is een technische reserve. We gaan daar het wegvallen van de bevoorrading niet mee overleven.”

VAN DE GRAAF. “Dat geldt voor alle opslag. Onze vraag naar gas is hoger in de winter dan in de zomer. Wij importeren gedurende het hele jaar relatief constant. Maar onze vraag is hoger dan onze import in de winter. En wat doen we om die pieken in de vraag te beantwoorden? Daarvoor gebruiken we die opslag. Dus zelfs al is onze opslag 100 procent gevuld in Europa tegen midden september – en volgens het schema waarop we zitten zou dat wel eens kunnen -, dan nog is dat niet voldoende om de winter ongeschonden door te komen. Het is niet omdat ze 100 procent gevuld zijn dat je sowieso op je twee oren kan slapen.”

Nord Stream

Heeft het gasprijsplafond van de EU het hoofd geboden aan de gekke prijsopstoten?

VAN DE GRAAF. “Dat er nu zo’n plafond is, speelt wel in de hoofden van de beleggers mee, denk ik. Stel dat we deze winter heel slechte omstandigheden hebben, dat de prijzen weer richting het niveau van het prijsplafond gaan, dán pas zou je kunnen zien of ze stabiliseren in de buurt van het plafond of er toch over gaan.”

Een ander crisismoment was het opblazen van de Nord Stream-pijpleiding door een nog steeds onbekende speler. 

LAVEYNE. “Er zijn verschillende theorieën over wie het gedaan heeft. Het is misschien een beetje cynisch, maar ik vind dat we kunnen besluiten dat het in het belang van Europa was. Het opblazen van Nord Stream heeft aangetoond dat Europa in staat was op relatief korte termijn zijn afhankelijkheid van Russisch gas, die zo belangrijk en onoverkomelijk leek, af te bouwen. Al hadden we natuurlijk een aantal meevallers, zoals de dalende vraag in China en de zeer zachte winter. Maar toch heeft het aangetoond dat ons energiesysteem redelijk flexibel is; flexibeler dan veel mensen dachten.

“Het is wel belangrijk op te merken dat er al geen gas meer doorstroomde op het moment van de sabotage. Rusland had zelf al de kraan dichtgedraaid. Ik denk dat het op 1 of 2 september vorig jaar sowieso al gedaan was.”

Wie profiteert uiteindelijk het meest van die opgeblazen pijplijn?

VAN DE GRAAF. “De VS en Noorwegen.”

Maar dankzij de rijke gasreserves van die twee landen zitten we nu ook safe voor de komende winter. Toch?

VAN DE GRAAF. “Er vloeit nog altijd gasvanuit Rusland, via Oekraïne, naar Europa. Maar dat stopt sowieso eind volgend jaar. Want het transitakkoord tussen Rusland en Oekraïne van 2019 wordt no way verlengd. Ook volgende winter wordt het toch nog een beetje uitkijken. Het kan zijn dat Rusland de kraan al vroeger dichtdraait, maar als het dat niet doen, valt die gasstroom sowieso stil op 31 december 2024.

“Ik heb simulaties gezien van het Internationale Energie Agentschap (IEA), waarbij ze van het scenario vertrekken dat er al vanaf 1 oktober geen gas meer binnenkomt. En in dat scenario plus een koude winter, kom je in sommige van die runs wél in de problemen. Dan eindig je tegen maart met gasvoorraden die op minder dan 30 procent zitten. Dan wordt het zeer moeilijk om dat gas eruit te krijgen. Dat kan, maar met een lager debiet, omdat er minder natuurlijke druk is. En dan moet je aan een rietje gaan zuigen, bij wijze van spreken, om dat eruit te krijgen.” (lacht)

“Er komen nog twee winters aan, denk ik, waarin we voorzichtig moeten zijn. In 2025 zal er voldoende extra lng-capaciteit zijn op de wereldmarkt en kunnen we vrij gerust zijn.”

‘In 2025 zal er voldoende extra lng-capaciteit zijn op de wereldmarkt en kunnen we vrij gerust zijn’

Thijs Van de Graaf (UGent)

Toch vaart de lng-terminal van Zeebrugge er wel bij?

LAVEYNE. “Ik denk dat Zeebrugge sowieso al redelijk volgeboekt zat. Zeebrugge is ook een draaischijf voor Russisch lng, omdat het een overslagterminal is. Dus ik weet niet of die haven daar heel veel extra voordeel bij heeft.

VAN DE GRAAF. “Het is ook een knooppunt van pijpleidingen: er komt er eentje toe uit het Verenigd Koninkrijk en eentje uit Noorwegen. Maar die slots kunnen geboekt worden en dat gas stroomt daar dan door, vaak onderweg naar Duitsland. Dus het feit dat het volgeboekt is, zal wel goed nieuws zijn voor Zeebrugge, maar het is niet omdat de gasprijs zo hoog is, dat het daar ook per se zoveel extra aan verdient. Zeebrugge koopt zelf geen gas, het is gewoon een logistieke draaischijf.”

Vast of variabel?

Nu de gasprijzen blijven dalen: is dit het uitgelezen moment om onze energiecontracten te herzien? Van variabel naar vast?

LAVEYNE. “Vaste contracten, je kan er twee dingen over zeggen. Eén: een vast contract is niet per se het goedkoopste, maar je betaalt voor de zekerheid. Over het algemeen zijn vaste contracten wat duurder. Je leverancier moet ook een provisie inbouwen om dat te kunnen bolwerken, dus meestal zit je daar iets duurder, maar je hebt zekerheid. 

“Ten tweede zijn, in de huidige en zeker toekomstige elektriciteitsmarkt, vaste contracten een beetje een anachronisme. We hebben een steeds meer variabele elektriciteitsproductie door hernieuwbare energie. De toekomst is ook heel onzeker; hoe snel zal hernieuwbare energie verder worden uitgebouwd? De prijzen zijn dus steeds moeilijker te voorspellen. Een leverancier die nu een vast contract wil aanbieden, moet je al een redelijk hoge provisie inbouwen om zich voor al die onzekerheden in te dekken.

‘Ik denk dat vaste energiecontracten niet meer van deze tijd zijn’

Joannes Laveyne (UGent)

“Ik denk dat vaste contracten niet meer iets van de toekomst of zelfs deze tijd zijn. Dat we eerder gaan naar variabele of zelfs dynamische contracten, met prijzen die ieder uur kunnen variëren. Ons elektriciteitsverbruik zal toenemen en vooral komen van warmtepompen en elektrische voertuigen, die we dan kunnen sturen op basis van die prijs.

“En dat is positief voor zowel de mensen met zulke toestellen, omdat ze dan kunnen profiteren van lagere prijzen, als voor het systeem en de ontwikkelaars van hernieuwbare energie. Die zijn zeker dat er geen overschotten meer zijn, want de vraag zal veel meer reageren op het aanbod van elektriciteit. Daar moeten we naartoe. Vraag en aanbod moeten veel meer met elkaar communiceren. Een vast contract is een soort muur daartussen, terwijl dynamische prijzen een verbinding leggen tussen vraag en aanbod.”

VAN DE GRAAF. “Het is belangrijk dat je regelmatig checkt of jouw energiecontract nog het beste is, omdat de prijzen zo gedaald zijn tegenover eind vorig jaar. “

LAVEYNE. “Ik kan iedereen aanraden om meterregime 3 aan te vragen op hun digitale meter, zodat je maandelijkse afrekeningen kunt krijgen. Dan weet je perfect hoeveel je aan het verbruiken bent. Leveranciers die meer dan 100.000 klanten hebben, moeten dat aanbieden; alle grote energiemaatschappijen met andere woorden.”

Joannes Laveyne

– 2007-2011: Master of Science, Renewable Energy, KHBO Oostende

– 2012-2018: medeoprichter spin-off Argus Technologies BVBA

– Sinds 2011: onderzoeker Electrical Energy Lab, UGent

Thijs Van de Graaf

– 2001 -2005: master internationale relaties, UGent

– 2005-2007: master Europese studies, ULB

– 2007-2012: doctoraatsstudies, UGent-

– 2012-2014: post-doctoraal onderzoeker, UGent- 2014-2019: docent internationale politiek, UGent

– Sinds 2019: hoofddocent internationale politiek, UGent

Lees ook: