Energiespecialist Moniek de Jong: ‘Steenkool tegen Russisch gas is economisch begrijpelijk’

In België ging de laatste steenkoolcentrale in 2016 dicht, maar in Duitsland en Nederland krijgen steenkoolcentrales een tweede leven. “Dat is economisch begrijpelijk. Energietekorten kunnen een gigantische impact hebben op de bevolking”, oordeelt Moniek de Jong, postdoctoraal onderzoekster aan de universiteit van Gent, en gespecialiseerd in energiestrategie.

Uit de havens van Antwerpen en Rotterdam varen tonnen steenkool naar de steenkoolcentrales in Duitsland. Die worden heropend of blijven langer dan voorzien open, en leveren inmiddels ruim een derde van de Duitse elektriciteit. Daarmee moet de afhankelijkheid van Russisch gas verder worden afgebouwd. Gas is goed voor ruim een vijfde van de Duitse elektriciteit. Moniek de Jong kan het langer openhouden uit economische overwegingen begrijpen. Maar de heropleving van het zwarte goud is enkel een oplossing voor de korte termijn.

Ook Nederland wil zijn steenkoolcentrales langer openhouden. Bovendien draaien ze in het najaar, als een nieuwe wet van kracht wordt, weer op hun volle capaciteit. De voorbije jaren was die productiecapaciteit teruggeschroefd tot een derde.

MONIEK DE JONG. “De Nederlandse regering heeft daar in juni voor gekozen. De maatregel moet in september nog worden bekrachtigd door een wet, maar ik verwacht geen problemen. Het kan dan snel gaan. Als er voldoende steenkool voorradig is, kan de productie snel worden verhoogd. Bij een steenkoolcentrale moet je, in tegenstelling tot bij een kerncentrale, minder veiligheidsprocedures doorlopen. Steenkoolcentrales openhouden is weliswaar niet populair. De voorbije decennia werden grote delen van Europa heel afhankelijk van Russisch gas. Dat was geen slimme zet, evenmin als het vasthouden aan fossiele brandstoffen. Maar dat er vandaag wordt teruggegrepen naar steenkoolcentrales, is economisch begrijpelijk. Eventuele energietekorten de komende winter zouden een gigantische impact op de bevolking en voor de economie hebben.”

Maar steenkool is, na bruinkool, de meest vervuilende energiebron. Steenkool creëert vier vijfde meer CO2-uitstoot dan aardgas, terwijl het een derde minder elektriciteit produceert.

DE JONG. “Steenkool is daarom ook geen energiekeuze voor de lange termijn. Maar het is een van de gemakkelijkste alternatieven voor gas voor de komende winter. En eventueel ook de winter van 2024. Alle beetjes helpen tegen de afhankelijkheid van Russisch gas. Ook de bouw van vloeibaargasterminals en de uitbreiding van het gaspijpleidingennetwerk zijn oplossingen voor de korte termijn. We moeten voor de lange termijn uiteraard vooral inzetten op hernieuwbare energie. Maar vooraleer de infrastructuur voor voldoende wind- en zonne-energie is uitgebouwd, zijn we jaren verder. Toch hadden de regeringen al sneller energiebesparende maatregelen kunnen nemen. De oorlog in Oekraïne begon op 24 februari. We hadden al sneller kunnen inzetten op bijvoorbeeld meer woningisolatie.”

De herontdekking van steenkool heeft ook gevolgen voor de prijs. Die steeg van 100 dollar per ton begin dit jaar naar 250 dollar nu.

DE JONG. “Het grootste deel van de steenkool die de Europese Unie invoert, kwam van Rusland. Sinds 10 augustus is er een importban voor Russisch steenkool. Vandaag haalt de Europese Unie haar steenkool voornamelijk uit Australië, China, India, Indonesië en de Verenigde Staten. Steenkool was weliswaar een uitstervende fossiele brandstof, maar er is geen tekort aan. Wél heeft de hele logistieke keten zich moeten aanpassen. Het transport van steenkool uit bijvoorbeeld Australië duurt bovendien langer en leidt tot bijkomende logistieke kosten. China, dat zelf ook steenkool produceert, koopt dan weer in Rusland steenkool die tot voor kort naar de Europese Unie ging.”

Herontdekken ook de particulieren steenkool? Er doen verhalen de ronde over hamstergedrag van allerlei alternatieve brandstoffen, uit vrees voor een koude winter zonder gas.

DE JONG. “Het aantal steenkolenkachels is zeer beperkt. Ofwel zijn ze inmiddels verwijderd, of ze werken niet meer. Er zijn betere alternatieven dan steenkool. Houtkachels bijvoorbeeld.”