Een zekerheid in 2025: het Midden-Oosten blijft in oorlog

Toen de oorlog in Gaza eind 2023 uitbrak, dachten sommige Israëlische generaals dat die al na twee of drie maanden afgelopen zou zijn. Weinig waarnemers verwachtten dat hij langer dan een jaar zou duren. Nog minder waarnemers voorspelden de snelle onthoofding van Hezbollah, de sjiitische militie in Libanon, en het heen-en-weer gebombardeer tussen Iran en Israël.

De oorlog zal het Midden-Oosten het komende jaar blijven bepalen. Zelfs het beste toekomstscenario is een somber vooruitzicht: het regionale conflict kan wel tot stilstand komen, maar de verwoesting en de ontheemding die het veroorzaakte, zullen nog jarenlang een probleem blijven. Het is echter net zo goed mogelijk dat de gevechten niet ophouden. In plaats daarvan zouden ze kunnen uitbreiden en de fragiele detente in de Golf verbrijzelen. Welke kant de regio opgaat, zal grotendeels afhangen van drie twistzieke oude mannen: Ali Khamenei, Benjamin Netanyahu en Donald Trump.

De eerste twee zijn altijd consequent gebleven. Khamenei, de hoogste leider van Iran, is nerveus over een direct conflict met Israël, maar hij is bereid voor het eerst in de geschiedenis van zijn land het risico te nemen dat het zover komt. Het spervuur van ballistische raketten dat hij in oktober goedkeurde, zal waarschijnlijk niet het laatste zijn. De Israëlische premier Netanyahu is vastbesloten niet alleen de bondgenoten van Iran aan te vallen, maar ook Iran zelf. De wild card is Donald Trump.

Optimisten hopen dat Trump niet wil dat het begin van zijn presidentschap in het teken van een oorlog komt te staan. Als Netanyahu in de richting van een staakt-het-vuren wordt geduwd, is het onwaarschijnlijk dat hij Trump zal tarten. De premier kan hem niet negeren zoals hij Joe Biden heeft genegeerd. Maar dat zal een schrale troost zijn voor de Palestijnen en de Libanezen.

Volgens sommige berekeningen is al meer dan een tiende van de 2 miljoen inwoners van Gaza gevlucht. Die exodus zal in 2025 doorgaan. De mensen die in Gaza blijven, zullen een groot deel van het jaar in tenten en geïmproviseerde schuilplaatsen moeten doorbrengen.

Libanese schoonzoon

De wederopbouw zal traag verlopen, als die al begint. Netanyahu zal onderhandelingen over naoorlogse regelingen in Gaza blijven verwerpen. Trump heeft misschien meer aandacht voor Libanon, al was het maar omdat hij nu een Libanese schoonzoon heeft. Maar ook daar, zelfs als de oorlog eindigt, hebben veel van de 1 miljoen ontheemden (een vijfde van de bevolking) geen huis om naar terug te keren. Hun langdurige ontheemding zal de sektarische spanningen verergeren in een land dat zich altijd zorgen maakt over nieuwe burgertwisten.

En dat alles gaat dan nog uit van de veronderstelling dat het conflict tot een einde komt. Wie hoopt dat Trump het leven van de Palestijnen in Gaza zal verbeteren, zal misschien teleurgesteld worden. De geschiedenis leert dat het onwaarschijnlijk is dat hij de Israëlische premier onder druk zal zetten. Trump toonde zich tijdens zijn eerste termijn weinig betrokken bij de benarde situatie van de Palestijnen. De rechtse regering van Israël zal waarschijnlijk doorgaan met de feitelijke annexatie van de bezette Westelijke Jordaanoever. In Libanon wil het Israëlische leger wel een einde maken aan de gevechten, maar daarvoor is een ingewikkelde diplomatieke overeenkomst nodig, waarbij Hezbollah ermee instemt zich terug te trekken van de grens. Zonder zo’n overeenkomst blijft het een risico dat de doelstelling van de missie sluipend uitbreidt. In plaats van te vertrekken, kunnen de Israëlische troepen dan dieper Libanon binnendringen.

De grote vraag is of de gevechten zich zullen uitbreiden. In Iran woedt al een verhit debat over de bouw van een kernwapen. Als het land Israël niet langer kan afschrikken met conventionele middelen, zo wordt gedacht, dan heeft het misschien de bom nodig. Netanyahu wil graag Amerikaanse hulp om de Iraanse nucleaire installaties aan te vallen. Trump wordt heen en weer geslingerd tussen een vleugel van zijn partij die voorstander is van zo’n stap, en een isolationistische vleugel die wil voorkomen dat hij te veel betrokken raakt bij een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten.

Er zullen ook andere onwaarschijnlijke stemmen zijn die aandringen op terughoudendheid. Van alle regionale leiders heeft Netanyahu de sterkste relatie met de komende regering-Trump, met Mohammed bin Salman, de Saudische kroonprins, waarschijnlijk op de tweede plaats. MBS, zoals hij bekendstaat, zal er bij Trump op aandringen de regionale oorlog te beteugelen en een conflict met Iran te vermijden.

Stille toenadering

Hoewel Iran een bittere rivaal van Saudi-Arabië blijft, heeft het koninkrijk zijn vijandigheid tegenover de islamitische republiek herzien. Faisal bin Farhan, de Saudische minister van Buitenlandse Zaken, zegt dat het zijn mandaat is Vision 2030 te beschermen, het ambitieuze plan van zijn land om de op olie gebaseerde economie te moderniseren. Ambtenaren in andere Golfstaten zijn dezelfde mening toegedaan. Aan het begin van de eerste termijn van Trump drongen ze er bij hem op aan de confrontatie met Iran aan te gaan. Nu zullen ze er bij hem juist op aandringen om een confrontatie te vermijden.

Al acht jaar lang staat de Arabisch-Israëlische normalisering centraal in het Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten. MBS zal met Amerika blijven praten over zo’n deal, maar hij zal er waarschijnlijk niet mee instemmen. Misschien wacht hij nu liever tot anderen in de buurt een stap zetten: Bashar al-Assad, de met bloed doordrenkte Syrische dictator, zou zich kunnen afvragen of een stille toenadering tot Israël zijn aanzien in het Westen zal verbeteren.

Andere Arabische staten zullen weinig meer dan toeschouwers zijn. De economische problemen zullen in de hele regio blijven woekeren. Egypte bijvoorbeeld kon dit jaar alleen een crisis vermijden door een enorme investering van de Verenigde Arabische Emiraten binnen te halen, maar de Egyptische munt, die sinds 2022 al vier keer is gedevalueerd, zal waarschijnlijk opnieuw zakken. De drastische vermindering van de scheepvaart door het Suezkanaal, ooit een waardevolle bron van inkomsten voor Egypte, heeft niet geholpen. En de Tunesische economie zal verder stagneren, nu Kais Saied, de grillige president, een tweede ambtstermijn heeft gekregen. Uiteindelijk zullen de Verenigde Staten, Iran en Israël bepalen wat er verder gebeurt in het Midden-Oosten. De Arabische landen zullen nerveus toekijken.