De begroting saneren kan niet zonder staatshervorming

Formateur Bart De Wever (N-VA) wil dat een volgende federale regering ook communautaire vooruitgang boekt. De andere partijen zien dat niet zitten en focussen op sociaaleconomische hervormingen. Volgens grondwetspecialisten en fiscalisten hangt een begrotingssanering echter samen met een staatshervorming en meer fiscale autonomie voor de deelstaten.

De N-VA stapt enkel in een volgende federale regering “als er concrete communautaire vooruitgang te boeken valt en als de verdere opbouw van autonomie voor Vlaanderen geen taboe is”. Dat stelde formateur Bart De Wever op de nieuwjaarsreceptie van zijn partij.

Het kan worden gezien als een deel van het politieke spel, om vlak voor de finale ronde van de regeringsonderhandelingen de achterban te sussen. Bij de andere politieke partijen werd verbaasd opgekeken, want eigenlijk wordt over communautaire thema’s amper of niet gepraat. Alles draait rond sociaaleconomische hervormingen en een sanering van de begroting. Volgens MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez is “een communautaire oefening niet compatibel met de gezondmaking van de overheidsfinanciën”. Lees: geen overdracht van extra bevoegdheden, laat staan meer fiscale autonomie voor de regio’s.

Bij grondwetspecialisten en fiscalisten is een ander geluid te horen. “Een sanering van de federale begroting en een staatshervorming hangen samen”, zegt Quinten Jacobs, advocaat grondwettelijk recht en praktijkassistent aan de KU Leuven. “De federale overheid heeft onder andere door de geldstromen naar de deelregeringen en de middelen voor de sociale zekerheid nog 20 miljard euro over voor eigen beleid. Het tekort dat tijdens deze legislatuur moet worden gedicht, ligt in die grootteorde. De uitgaven voor de vergrijzing, zoals pensioenen en gezondheidszorg, worden grotendeels door het federale niveau gedragen. Dat is onhoudbaar. We moeten nadenken over een nieuw Belgisch financieringsmodel. Je kunt de overheden veel meer responsabiliseren voor hun uitgaven en dat betekent dat de gewesten voor eigen inkomens moeten zorgen. Meer fiscale autonomie moet de prioriteit van een nieuwe staatshervorming worden.”

Versnipperde belastingen

Dat betekent niet verder werken in het huidige systeem, waarbij de gewesten opcentiemen heffen op de federale personenbelasting. Jacobs ziet daar weinig heil in, omdat de gewesten zo afhangen van het fiscale beleid van de federale regering. “Ik pleit voor een split rate: je behoudt de belastbare grondslag, maar je komt tot een apart federaal en een deelstatelijk tarief”, legt Jacobs uit. “De opcentiemen zijn nu vastgeklikt aan de federale belastingen. Als de federale belasting die verlaagt, zoals bij een taxshift, hebben de regio’s minder inkomsten. Met een split rate kunnen de federale overheid en de gewesten een eigen beleid voeren en hun eigen tarieven verhogen of verlagen. Zo dragen ze de kosten of opbrengsten van hun keuze. Dat maakt veel meer duidelijk hoe de verschillende overheden met hun belastinggeld omgaan. Nu zit je met de paradox dat de Vlaamse regering niet weet of ze een begroting in evenwicht zal hebben in 2027, want als de volgende federale regering een taxcut van 2,5 miljard euro doorvoert, heeft dat een effect op deelstaatbegroting. De ene overheid betaalt de prijs voor de lastenverlaging van de andere. Dat is een onaanvaardbare systeemfout.”

Fiscaal expert Mark Delanote, professor aan de UGent en advocaat van Delanote.Law, ziet daarin een communautaire reden voor het mislopen van de fiscale hervorming in de Vivaldi-regering. Toen had een hogere btw lagere lasten op arbeid moeten compenseren. Ook nu zouden de Franstalige liberalen van MR een hogere btw uit de nieuwe taxshift hebben gehaald. “Een verschuiving van arbeid naar consumptie kan de efficiëntie ten goede komen. Maar 1 euro minder personenbelasting betekent 0,25 euro minder inkomsten voor de gewesten. De compensatie via een hogere btw gaat bijna integraal naar de federale schatkist. Dus hebben de gewesten er institutioneel belang bij dat zo’n shift niet gebeurt. Vooral uit Waalse hoek is er tegenkanting, zij het om drogredenen. Nu heeft een deelstaat er dus alle belang bij dat de federale overheid de belastingdruk niet laat zakken.”

“Een ander probleem is dat de verschillende belastingvormen versnipperd zijn en niet coherent op één niveau zitten”, gaat Delanote verder. “De vermogensinkomstenbelastingen, zoals die op de huurinkomsten, zijn federaal, maar de transactiebelastingen, zoals het verkooprecht of de erfenis- en schenkingsrechten, zijn regionaal. Allemaal hanteren ze verschillende tarieven. Dat leidt tot een institutioneel belangenconflict, waarbij de gewesten voorstander blijven van het huidige systeem van inefficiënte vermogenstaksen, waar ze al een groot aandeel in hebben.”

Brussel financieel droogleggen?

Een ander heikel communautair thema is het Brussels Gewest, dat financieel aan de grond zit, maar geen regering heeft. De vraag rijst of de volgende federale regering kan optreden, bijvoorbeeld door het gewest financieel droog te leggen of onder curatele te plaatsen. “De federale overheid kan het bestuur in Brussel niet overnemen”, zegt Quinten Jacobs. “Wel stelt artikel 49.7 van de bijzondere financieringswet dat de federale overheid via een koninklijk besluit de leenmogelijkheden van een deelstaat kan beperken. Dat is een communautaire bom. In theorie is dat een stevige stok achter te deur. Ik vraag me af of ze dat op de partijhoofdkwartieren weten. Samen met het Beliris-geld voor de hoofdstedelijke functie is dat de enige significante geldstroom naar het Brussels Gewest die bij gewone wet kan worden geregeld. Voor de rest heb je een bijzondere meerderheid via een staatshervorming nodig.”