Econoom Gabriel Felbermayr over de Duitse economie: ‘Laat die recessie maar komen’

‘We hebben dringend een koude douche nodig. Een recessie werkt reinigend’, zegt de invloedrijke econoom Gabriel Felbermayr. De Oostenrijker werkt al jaren in Duitsland en ziet met lede ogen aan hoe het bergaf gaat met de grootste economie van Europa.

De invloedrijke econoom Gabriel Felbermayr werkte jarenlang in de buurt van de Alpen en zijn geboorteland Oostenrijk. In München was hij dé expert in buitenlandse handel bij het invloedrijke instituut Ifo. Felbermayr maakte promotie tot directeur van het toonaangevende Instituts für Weltwirtschaft in Kiel. Intussen is hij gewend aan de zeelucht in het noorden van Duitsland. Felbermayr is een veelgevraagd expert sinds het begin van de brexitsaga en het aantreden van de Amerikaanse president Donald Trump.

Met de Duitse economie gaat het duidelijk bergafwaarts. Maar die groeivertraging in de grootste economie van Europa is voor maximaal een kwart in de schoenen te schuiven van de mondige Trump en de handelsgeschillen die op de wereldmarkten zijn ontstaan. Veel problemen komen van binnenuit. Hij wijst erop dat de Duitse economie zichzelf heeft beschadigd.

Sclerose voorkomen

“We hebben dingend een koude douche nodig. Dat klinkt hard, want een recessie heeft potentieel een enorme impact op de werkgelegenheid in Europa. Het zijn politiek-economisch gevaarlijke momenten.” Een recessie wordt in Italië, maar ook in Duitsland en de buurlanden, een zeer dure aangelegenheid, zegt hij. “Maar een recessie werkt reinigend. Ze moet helpen een diepe sclerose te voorkomen. We hebben een heldere onweersbui nodig die het kaf van het koren scheidt. Helaas tolereren we zulke onweersbuien niet langer.”

De goedlachse econoom zegt dat de helft van de Duitse economie al in een recessie zit. Is dat erg? Nee, zegt de vrijemarktdenker. “Het is wenselijk.”

Als Felbermayr zegt dat een stevig onweer niet langer wordt geaccepteerd als een periodiek en noodzakelijk natuurverschijnsel, doelt hij op de stroom van goedkoop geld die de Europese Centrale Bank in het systeem pompt. “Door het soepele monetaire beleid hebben we geen economische cyclus meer”, zegt Felbermayr. “We pompen onze economie vol pijnstillers. We voelen niets meer. En toch zijn we in Duitsland vreselijk bang risico’s te nemen.”

Felbermayr ziet die monetaire politiek als een soort staatsingrijpen in de economie, en dat zint hem helemaal niet. Toch zegt hij dat ECB-voorzitter Mario Draghi Frankfurt dit najaar met opgeheven hoofd kan verlaten. “Hij krijgt zijn plaats in de geschiedenisboeken omdat hij de eurocrisis heeft bezworen.” Maar Draghi komt volgens hem ook minder flatteus in de geschiedenisboekjes als Europa zich niet weet te vernieuwen. “Zijn beleid zal verantwoordelijk zijn voor een nieuwe eurosclerose, met jaren van zwakke groei. Die wordt, schat ik, over vijf tot acht jaar zichtbaar. De sclerose kan een generatie duren.”

Een nieuw tijdperk

Volgens Felbermayr zijn de gouden jaren van de globalisering voor Exportweltmeister Duitsland sowieso verleden tijd. “Die tijden komen niet snel terug. Dat is voor Duitsland zeer problematisch. Geen groot land exporteert per hoofd van de bevolking zoveel als Duitsland: twee keer zoveel als de Verenigde Staten en tien keer zoveel als China. Het Duitse verdienmodel van de jongste dertig, veertig jaar staat onder existentiële druk.”

Internationale handel was tot 2008 een “formidabele groeimotor”, maar daarna kwam de groei tot stilstand. Het aandeel van het Westen in de wereldproductie nam af en de zelftwijfel nam toe. “We zitten in een nieuw tijdperk. Trump drijft het op de spits en maakt het zichtbaar. Maar al onder president Barack Obama nam de mondialisering af. De ‘ik eerst-politiek’ kwam uit Washington, uit de Bosporus, het Kremlin, Peking en Berlijn en Brussel.”

“Het idee dat we met arbeidsverdeling extra voordelen genereren, is verdwenen, samen met het onderlinge vertrouwen in handelsrelaties in de wereld. De Amerikanen probeerden China af te snijden van de technologie. De Chinezen stelden een exportverbod in op zeldzame aardmetalen. De Europeanen merkten hoe slecht hun banken in de VS na de financiële crisis werden behandeld. Wij hebben met een slooppremie voor auto’s zeer duidelijk de Duitse belangen voorrang gegeven.”

De verscherping van de handelsrelaties was volgens de Oostenrijker een langzaam proces. “Ik heb het me zelf ook niet meteen gerealiseerd”, erkent de veertiger. De tien bloeiende jaren zijn voor Duitsland sowieso voorbij, zegt hij. De jongste macrocijfers uit de grote denktanks en het ministerie van Financiën in Berlijn geven hem gelijk. Uit het Duitse bedrijfsleven komen de laatste tijd ook opvallend veel slechte berichten. Het vertrouwen bij Duitse ondernemers smelt weg, bleek meermaals uit de Ifo-index. Duitse beursiconen, zoals Bayer, Daimler, Deutsche Bank, Thyssenkrupp, Henkel, BMW en Volkswagen, hebben een deel van het vertrouwen op de financiële markten verloren en raken internationaal achterop. De auto-industrie en de industriële exportmotor haperen flink.

Traag en angstig

Het Instituts für Weltwirtschaft behoort tot de pessimisten met zijn voorspelling van 0,6 procent groei voor Duitsland in 2019. Felbermayr waarschuwt dat die prognose uitgaat van een aantal positieve scenario’s. “De bouwsector expandeert nog en de dienstensector is nog halverwege. Maar sinds oktober krimpt de industriële sector. Daarmee bevindt de helft van de Duitse economie zich feitelijk al enige tijd in een recessie.”

Het kan harder achteruitgaan, als de brexit in het najaar een chaos wordt en Trump zijn dreigementen nakomt de invoer van Europese auto’s te belasten. Volgens Felbermayr dreigt de Duitse auto-export naar de VS te halveren. Maar op het totale wereldhandelsvolume hebben tarieven een beperkte impact. “Het grootste probleem is de onzekerheid. We kunnen die niet goed weergeven in onze modellen. Onzekere bedrijven en consumenten zijn terughoudend met hun uitgaven.”

Hij wijst op de dieper liggende problemen in Duitsland. “We zijn zelfgenoegzaam geworden als de wereldleider in de auto- en de chemiesector. We hebben problemen met de demografie, ook op het managementniveau. Mensen die hun carrière achter de rug hebben, moeten de Duitse industrie naar een nieuwe wereld leiden. We zijn te traag en te angstig. De risicoaversie is sinds de crisis van 2009 toegenomen. Dat heeft de strategische verandering geremd.”

Felbermayr noemt Deutsche Bank en de autobedrijven. “De weerstand tegen verandering is diep ingebakken. Deutsche Bank had zich vijf jaar geleden radicaal moeten ombouwen. De autobedrijven hebben verzuimd de vlucht naar voren te maken, terwijl ook de Duitsers zagen dat elektrische mobiliteit een vlucht zou nemen en dat Tesla gave producten had.”

Nog niet te laat

De tegenwind komt ook vanuit de politiek en de maatschappij. “In Duitsland passen zoveel dingen helaas niet bij de tijdgeest. We zijn een Gulliver die op de grond wordt gehouden door allerlei kleine dwergen met een veelvoud van kleine slotjes. De economie klaagt dat de overheid niet meer bedrijfsvriendelijk is. Voor elk probleem luidt de oplossing ‘belasting’: op plastic zakken, op emissies enzovoort. De Duitse belastingwetgeving kan niet echt internationaal concurreren met Frankrijk, de VS en het Verenigd Koninkrijk.”

“We hebben het er in Duitsland over beleggers in vastgoed te onteigenen. Dat is heel concreet, geen luchtfietserij. Als er onzekerheid is over eigendomsrechten, kiezen bedrijven liever voor Nederland of Oostenrijk. We hebben ook de op een na hoogste elektriciteitsprijzen in de OESO.”

Ook dat jaagt bedrijven weg. “Duitsland is te duur als potentiële productielocatie. De nieuwe technologieën, de gerobotiseerde industrie, het is zeer energie-intensief. Ook de digitale economie heeft ontzettend veel stroom nodig.” Met de exit uit kernenergie en het geleidelijke afscheid van kolen maakt Duitsland zich extra kwetsbaar. Felbermayr noemt het Duitse klimaatbeleid een gevaar. “Het heeft geen effect en schaadt de Duitse economie. We concurreren met landen die minder of zelfs geen klimaatbescherming nastreven.”

Het is volgens Felbermayr niet te laat om bij te sturen. “Maar daar zijn moedige ondernemingen en politici voor nodig.” De koude douche van een recessie kan een wake-upcall zijn. “Liever vandaag dan morgen. Het is nu vlees noch vis. Een stevige recessie kan duidelijk maken wat we in Duitsland nodig hebben om ook in de toekomst succesvol te zijn.”