Duurzaamheidspionier Paul Hawken: ‘We kunnen de klimaatverandering keren’

De Amerikaanse schrijver, ondernemer en milieuactivist Paul Hawken wil u niet bang maken met horrorscenario’s over de klimaatopwarming. Hij wil vooral concrete oplossingen om die aan te pakken.

Wat peak oil is voor olieproducenten, is drawdown voor broeikasgassen: het hoogste punt, waarna de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer begint te dalen. Paul Hawken, die op 21 november de keynotespreker is op de Economic Encounter die Econopolis organiseert in Bornem, lanceerde in 2013 het Project Drawdown, een lijst van honderd oplossingen die de klimaatverandering moet kunnen omdraaien.

Het boek werd onmiddellijk een bestseller bij The New York Times. Het boek, intussen aan zijn twaalfde druk toe, werd vertaald in veertien talen; er wordt aan gerefereerd door staatshoofden. “Er is zelfs een hotelketen in Nieuw-Zeeland die het in elke kamer legt, naast de Gideon Bijbel”, lacht Hawken.

Hawken, die ooit op de persdienst van Martin Luther King werkte, richtte in zijn carrière een vijftal bedrijven op, maar ziet zichzelf in de eerste plaats als journalist. “Ik loop al sinds mijn kinderjaren over van nieuwsgierigheid. Ik wil weten hoe de wereld werkt. Daarom doe ik uiteenlopende zaken: omdat ik wil bijleren. Sinds de jaren zestig ben ik al bezig met duurzaamheid. Toen was dat iets apart, hoewel het voor ons een kwestie van gezond verstand was. Destijds hadden we geen idee wat er zou gebeuren, wanneer, of door wie. Vandaag is de snelheid van de verandering, en het volume aan bedrijven die begrijpen waar het over gaat, verbazingwekkend. Maar we hebben nog meer nodig.”

Hoe bent u op het idee voor Drawdown gekomen?

PAUL HAWKEN. “Ik kauw er al op sinds 2001. Ik had toen net het Derde Voortgangsrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) gelezen. Niet veel later las ik ook de ‘stabilisatiewiggen’ van het Carbon Mitigation Initiative van Princeton, die specificeerden hoe we koolstofneutraliteit konden bereiken tegen 2050. Die ‘wiggen’ omvatten vijftien oplossingen. Elf daarvan konden alleen worden aangepakt en geïmplementeerd door grote multinationals, vooral energiebedrijven en olie- en gasbedrijven. Bovendien was geen enkele oplossing financieel rendabel. Het enige wat jij en ik, de particulieren, konden doen, was minder de auto gebruiken.

“Daaruit leerde ik drie zaken. Ten eerste: er was een probleem van vertegenwoordiging. Steden, burgers, kmo’s, de landbouw, provincies, kleine eigenaars, gemeenschappen, buurten en scholen werden helemaal niet betrokken bij de oplossing. Ten tweede was de lijst van oplossingen te beperkt en onvolledig. En ten derde: niemand had de doelstelling benoemd. Stabilisatie van de hoeveelheid koolstofpartikels op 550 ppm (deeltjes per miljoen, nvdr) tegen 2050 betekent nog altijd klimaatchaos. Als je de doelstelling niet duidelijk benoemt, zal je ze niet halen. De enige zinnige doelstelling is de koers om te gooien, en de globale opwarming om te keren. Daaraan refereert Drawdown, de eerste keer dat broeikasgassen pieken en elk jaar verminderen.”

Vier van de toptienmaatregelen gaan over voedsel en landgebruik. Is dat ons grootste probleem?

HAWKEN. “Voedsel is geen probleem. Het is een oplossing. Iedereen eet elke dag. Dat kan ons nog meer bewust maken van de klimaatcrisis, en de keuzes die we elke dag maken. Landbouw is wellicht als individuele sector de grootste uitstoter van broeikasgassen, zelfs nog groter dan transport.

“Maar er zijn veel oplossingen, en soms dingen die je niet dadelijk linkt aan de klimaatopwarming. Om maar iets te noemen: de opleiding van vrouwen en familieplanning staan op plaats 6 en 7, omdat ze een significant verschil kunnen maken in de bevolking tegen 2050.”

Kernenergie is, naast het omzetten van afval in energie, de enige oplossing met mogelijk negatieve neveneffecten, stelt Drawdown. In sommige landen, waaronder België, wordt ervoor gepleit oudere nucleaire reactoren langer open te houden. Daardoor stoten we minder broeikasgassen uit dan wanneer we ze vervangen door gascentrales. Kunt u daar inkomen?

HAWKEN. “Kerncentrales die goed worden beheerd en goed worden onderhouden, langer openhouden, vind ik zeer zinnig. Nieuwe bouwen is onzin. Het is een absurde manier om water te koken (grijnst). Kernenergie is momenteel de duurste energievorm ter wereld. Afgezien van waterkracht, die niet overal beschikbaar is, is windenergie het goedkoopst.”

U lanceerde dit jaar een Exponential Roadmap, die op 36 oplossingen mikt die de broeikasgassen met de helft kunnen doen afnemen tegen 2030. Wordt de strijd tegen de klimaatopwarming een race tegen de tijd?

HAWKEN. “Dat was het altijd al. We hebben tientallen jaren verspeeld. Er is nog erg weinig tijd om ‘hothouse earth‘ (broeikaseffect, nvdr) te vermijden: het moment waarop de aarde van zichzelf begint op te warmen. Alleen weet niemand exact hoeveel tijd we nog hebben. Misschien is het niet meer dan een decennium.

“Maar we hebben het potentieel om de snelste economische transitie uit de geschiedenis waar te maken. Mensen realiseren zich dat de verloedering van de aarde alles verloedert, en vooral de vooruitzichten voor onze beschaving. De noodtoestand van het klimaat was jarenlang een ontastbaar concept. Nu wordt het een ervaring: we zien de gevolgen wereldwijd. Dat verandert alles, en jaagt de snelheid van de verandering omhoog.

“Kijk bijvoorbeeld naar circulaire economie. Dat is geen nieuw idee. Iets ontwerpen om het later uiteen te kunnen halen en te hergebruiken is een idee dat al in de jaren tachtig in zowel Duitsland en Japan opgang maakte. Het is een kwestie van gezond verstand, en zal de komende jaren nog veel populairder worden. Bedrijven erkennen steeds meer dat producten ontwerpen waarvan je de materialen kunt recupereren, een besparing is van geld, energie en vervuiling.”

Jean-Pascal Van Ypersele, voormalig vicevoorzitter van het IPCC, zei onlangs dat de klimaatwetenschappers zich beginnen af te vragen of ze wel worden gehoord. Veel regeringen houden het bij intentieverklaringen, en anderen, zoals de VS en Brazilië, betwijfelen of er überhaupt een klimaatprobleem is.

HAWKEN. “Dat klimaatwetenschappers niet warden gehoord, had niet zozeer te maken met hun wetenschap. Die was accuraat genoeg. Maar hun communicatie was ontoereikend in termen van menselijke psychologie. Wanneer je de hele tijd spreekt over de toekomstige existentiële bedreigingen, dan haken mensen af. De gemiddelde burger is niet geïnteresseerd in het ene doemscenario na het andere. Mensen moeten problemen begrijpen in de context van oplossingen. Dat is basispsychologie, maar die werd niet toegepast.

“Tegelijk: nationale regeringen nemen zelden de leiding. Soms volgen ze hun burgers, maar dikwijls worden ze gecorrumpeerd door de invloed van het grote geld. Ik zou graag hebben dat ieder land handelt zoals Denemarken, maar dat doen ze niet, en dat zal ook in de toekomst niet gebeuren.

“De oplossingen moeten komen van het middenveld, en van iedereen: burgemeesters, klimaatjongeren, kmo’s,… Protesten als de gele hesjes zijn vermijdbaar wanneer je intelligent handelt. De oplossingen voor de klimaatproblemen hebben enorm veel gunstige effecten, inclusief meer banen. Overheden zouden Drawdown moeten lezen, en samenzitten met de vertegenwoordigers van alle groepen in de maatschappij. Luisteren en praten, en dan een plan maken.”