Dit is hoe onze politieke partijen de democratie willen redden

In deel 3 van zijn reeks over de staat van de staat nam onze medewerker Daan Ballegeer de temperatuur van onze democratie. Daar valt wel een en ander aan te verbeteren, was de conclusie. De burger, de aandeelhouder van de staat, wordt te weinig gehoord en haakt soms af. Trends vroeg aan de voorzitters van de belangrijkste politieke partijen in België hoe ze onze democratie willen redden.

“Een staat die niet in staat is te veranderen is niet in staat te blijven bestaan”, betoogde de 18de-eeuwse Ierse staatsman en filosoof Edmund Burke. Om de democratie en haar draagvlak intact te houden, zijn dus bijsturingen nodig. Trends vroeg aan de voorzitters van de belangrijkste politieke partijen om een wetsvoorstel door te geven, dat ze na de verkiezingen van 2019 ter stemming aan het parlement willen voorleggen.

SP.A

Wat: Voorstel van decreet om het aantal mandaten bij de Vlaamse intercommunales fors in te perken, ze onbezoldigd te maken voor burgemeesters en schepenen en er transparant over te rapporteren. Is al ingediend.

Waarom:“Gemeenten die met elkaar samenwerken, kunnen hun burgers een betere dienstverlening bieden”, verklaart Joris Vandenbroucke, de fractieleider van de sp.a in het Vlaams Parlement en indiener van het wetsvoorstel. “Dat gebeurt het best met een minimum aan structuren en mandaten, en met een maximum aan transparantie. Jammer genoeg geldt bij intercommunales nog de achterhaalde regel dat één gemeente gelijk is aan minstens één bestuurder. In de loop der jaren hebben we een wildgroei aan structuren en mandaten gezien, waardoor niet alleen de meerwaarde van intergemeentelijke samenwerkingen verloren is gegaan, maar ook de democratische controle.”

De sp.a stelt voor het aantal bestuurders bij Vlaamse intercommunales te beperken tot maximaal tien. Dat moet leiden tot het schrappen van zowat twee derde van de 2400 bestuursmandaten. “Waarom zouden tien bekwame bestuurders niet volstaan?” vraagt Vandenbroucke. “Beursgenoteerde ondernemingen bewijzen dat het zeker kan.”

Burgemeesters of schepenen die bestuurder zijn in een intercommunale mogen daar van de partij geen extra vergoeding voor krijgen. “Het gaat om taken die per definitie van lokaal belang zijn, en daarvoor worden ze al vergoed”, aldus de fractieleider. Tot slot moet het jaarverslag van intercommunales voor elke bestuurder vermelden hoeveel vergaderingen er zijn bijgewoond, en welke vergoedingen daartegenover stonden.

MR

Wat: Wetsvoorstel dat een cumulverbod oplegt voor de functie van parlementslid enerzijds en dat van schepen, burgemeester of OCMW-voorzitter van een gemeente met meer dan 50.000 inwoners anderzijds. Ingediend in juni.

Waarom: “Wij pleiten al jaren voor een dergelijk cumulverbod”, zegt MR-voorzitter Olivier Chastel. “België zou daarmee eindelijk de Europese regel volgen die parlementsleden verbiedt hun baan te combineren met een belangrijk publiek mandaat in een stad met meer dan 50.000 inwoners. Wij zijn geen voorstander van een totaalverbod, dat dus ook zou gelden voor kleinere steden en gemeentes. Het is geen slechte zaak als er een zekere lokale verankering is van parlementsleden. Bij de MR geldt trouwens de regel dat een verkozene bijkomend maximaal drie betaalde mandaten mag hebben.”

De MR diende dat wetsvoorstel in voor zowel het federale, het Waalse als het Brusselse parlement. De partij diende in maart in het federale parlement ook een wetsvoorstel in dat stelt dat iedereen die een publiek mandaat uitoefent, al zijn mandaten moet vrijgeven en de vergoedingen die daartegenover staan. Daarnaast wil de partij dat die personen ook hun niet-publieke mandaten bekendmaken. Het Rekenhof krijgt de verantwoordelijkheid die gegevens publiek beschikbaar te maken.

Open VLD

Wat: Wetsvoorstel om de opkomstplicht af te schaffen, de lijststem te neutraliseren en de kiesgerechtigde leeftijd te verlagen tot zestien jaar.

Waarom: “Iedereen zou een faire en gelijke kans moeten hebben om verkozen te worden”, verklaart Gwendolyn Rutten, de voorzitter van Open Vld. “Jammer genoeg is dat nu niet het geval. Door het systeem van lijststemmen (waarbij politici die boven aan de lijst staan de stemmen krijgen die uitgebracht zijn op de partij, nvdr) en opvolgers behaalden in 2014 welgeteld veertien Kamerleden en elf Vlaamse volksvertegenwoordigers een zetel ten koste van een kandidaat die meer steun van de kiezer genoot. In bijna een op de tien gevallen is het dus niet de kiezer, maar wel de partij die bepaalt wie het volk vertegenwoordigt.”

De politica noemt dat “de verstikkende greep van de particratie”, die ook verlammend werkt voor de vertegenwoordigers. “Ze moeten zich schikken naar de gunst van de lijstvormers. Door het effect van de lijststem te neutraliseren en het systeem van opvolgers af te schaffen, kunnen vertegenwoordigers op eigen kracht verkozen geraken. Dat zou meteen ook de rol van het parlement opwaarderen. Met een persoonlijk mandaat van de kiezer kunnen politici zich onafhankelijker opstellen tegenover zowel de eigen partij als de regering, en niet alleen blaffen maar ook bijten. Het is dan aan de kiezer hen daarvoor te bestraffen of te belonen.”

De liberalen willen de lijststem wel niet afschaffen. “Wij stellen voor die enkel te laten meetellen voor het aantal zetels dat een partij behaalt”, aldus Rutten. “Een partij kan nog altijd een belangrijk signaal geven door jonge talenten of hardwerkende ‘backbenchers’ hoog op de lijst te plaatsen en uit te spelen in de campagne. Maar het is finaal de kiezer die beslist of zij een zetel krijgen of niet.”

Als het van de partij afhangt, mogen ook meer Belgen deelnemen aan het feest van de democratie. “Wij beschouwen jongeren als volwaardige politieke burgers, die mee moeten kunnen beslissen over hun toekomst”, zegt Rutten. “Daarom zijn wij voorstander van stemrecht vanaf zestien jaar, en dat op alle niveaus. Zij zouden wel niet moeten stemmen als ze dat niet willen. Wij willen voor iedereen de opkomstplicht schrappen. De recente verkiezingen in Nederland bewijzen dat mensen massaal uit vrije wil gaan stemmen als ze ervan overtuigd zijn dat hun stem ertoe doet.”

CD&V

Wat: Voorstel van decreet om het Vlaams Parlement inspraak te geven in de uitvoering van complexe investeringsprojecten met een groot maatschappelijk belang.

Waarom: “We zien vandaag dat heel wat grote investeringsprojecten te traag of helemaal niet gebeuren, omdat mensen pas gehoord worden als de bulldozers bij wijze van spreken al voor de deur staan”, zegt CD&V-voorzitter Wouter Beke. “Dat leidt vaak tot ellenlange procedures, bijvoorbeeld bij de Raad van State. Daardoor lopen die projecten soms eindeloos vertraging op, wat natuurlijk niet de bedoeling kan zijn.”

Veel mensen willen niet enkel bij verkiezingen hun stem uitbrengen, maar ook bij andere belangrijke beslissingen betrokken worden, benadrukt Beke. “Zeker als het gaat om dingen die hen van dichtbij aanbelangen. Die inspraak is een goede zaak, want ze leidt tot een groter draagvlak. Maar dan moet dat wel helemaal in het begin gebeuren, en niet onderweg.”

Daar willen de christendemocraten een mouw aan passen door het Vlaams Parlement meer macht te geven. Bij dergelijke complexe dossiers moet dat via een decreet zijn zegen geven voor ze van start kunnen gaan. Daarna kan enkel het Grondwettelijk Hof die projecten nog tegenhouden of stilleggen. “Op die manier blijven we de ruime inspraak behouden, terwijl de investeringen sneller kunnen doorgaan”, aldus Beke.

Dreigt door de mogelijkheid de beslissingsbevoegdheid over te hevelen van de administratie naar de politiek geen willekeur en politiek opportunisme? “Om maatschappelijk gedragen te zijn, moet een meerderheid gevonden worden in het parlement. Als dat niet lukt, wil dat ook iets zeggen. Dat is nu eenmaal hoe een democratie werkt.”

PS

Wat: Wetsvoorstel dat het voor overheden mogelijk maakt via opiniepeilingen de pols van de bevolking te nemen. Wetsvoorstel dat een burgerkamer instelt.

Waarom: De Parti Socialiste wil de band tussen de Belg en zijn democratie opkalefateren door hem meer inspraak te geven in het politieke beslissingsproces. “Een actieve burger doet meer dan om de vijf of zes jaar zijn politieke vertegenwoordigers kiezen”, zegt voorzitter Elio Di Rupo. “Hij denkt na over wat hij om zich heen ziet gebeuren en neemt deel aan het publieke debat. Hij zou zijn stem op meer manieren moeten kunnen laten horen dan nu het geval is.”

De PS doet enkele concrete voorstellen. Zo wil de partij het mogelijk maken dat overheden opiniepeilingen uitvoeren. Concreet betekent dat dat een representatieve steekproef van de bevolking met elkaar van gedachten wisselt over een nakende hervorming. Daarbij krijgen ze de ondersteuning van experts. “Dat combineert de kwaliteit van het overlegproces met de representativiteit van de traditionele peilingen”, aldus Di Rupo.

Daarnaast wil de partij een burgerkamer oprichten in alle parlementen. De deelnemers, geloot uit de bevolking, komen daarin twee keer per jaar samen om te debatteren over onderwerpen die in het parlement aan bod komen, en om voorstellen te doen.

N-VA

Wat:Wetsvoorstel voor de invoering van het confederalisme.

Waarom: “Schandalen als Samusocial of Publifin zijn maar symptomen”, zegt Bart De Wever, de voorzitter van de N-VA. “Wie kan als burger/aandeelhouder tevreden zijn met een bedrijf dat veel hogere kosten heeft dan zijn concurrenten, weinig investeringen doet en toch een torenhoge schuld torst? Twee verlieslatende afdelingen halen de bedrijfsresultaten naar beneden, maar niemand kan ze aanzetten tot saneren.”

De tijd van het confederalisme is gekomen, vindt hij. “In een gezonde democratie herstelt de kiezer de aberraties die in elk democratisch systeem dreigen. Alleen is dat zelfreinigende vermogen verloren geraakt in de optelsom van twee democratieën die België is. Vandaag is in dit land iedereen bevoegd, maar niemand verantwoordelijk. Het gaat om een fundamentele weeffout, waarvoor geen quick wins of gemakkelijke oplossingen bestaan.”

Daarom bepleit De Wever dus een nieuwe staatsvorm. “Alleen de fundamentele herstructurering van de Belgische groep kan leiden tot twee gezonde ondernemingen met tevreden aandeelhouders, die hun democratische rechten kunnen laten gelden. Laat ons niet langer sleutelen aan het bestaande systeem, maar kiezen voor de paradigmashift van het confederalisme. Daarbij blijven enkel de toegewezen bevoegdheden – zoals veiligheid, defensie en buitenlandse zaken – op het confederale niveau, de rest gaat naar de deelstaten. Dat zorgt voor een klare bevoegdheidsverdeling met duidelijke politieke verantwoordelijkheid, overheden die verantwoordelijk zijn voor hun uitgaven en inkomsten, en een transparante solidariteit. In het dotatiefederalisme ontbreken die principes, wat leidt tot hoge belastingen of hoge schulden, en vaak tot allebei.”

De N-VA schrijft de solidariteit tussen de landsdelen dus niet af, maar wil die wel anders invullen. “Vandaag betaalt een gemiddelde Waal tot 20 procent minder belastingen dan de gemiddelde Vlaming, terwijl Wallonië een grotere publieke sector en een groter aandeel in de sociale uitgaven heeft. Dat heet having your cake and eating it too. Wij willen meer transparantie door de opbrengsten van de btw te gebruiken om de solidariteit en de staatsschuld te financieren. De transfers doven wel uit over een periode van twintig jaar, en strenge begrotingsregels moeten bail-outs onmogelijk maken.”

Dat het communautaire de voorbije jaren wat op het achterplan verzeild is geraakt in het politieke debat, ontmoedigt De Wever niet. “De tijd is rijp voor het confederalisme, en de omstandigheden zullen er misschien sneller zijn dan we vandaag vermoeden.”

Ecolo

Wat: Op federaal niveau het petitierecht verruimen en gemengde Kamercommissies mogelijk maken waarin gelote burgers zetelen naast verkozen politici.

Waarom: “Vandaag kunnen Belgen op federaal niveau wel al een verzoekschrift opsturen om wetgeving aan te passen, of een publiek debat op de politieke agenda te zetten, maar in de praktijk gebeurt daar weinig mee”, stellen de covoorzitters Zakia Khattabi en Patrick Dupriez. “De klacht of het voorstel gaat dan meestal naar de bevoegde minister, die zich er met een schriftelijk antwoord vanaf maakt.”

Ecolo wil dat petitierecht versterken door de bevoegde Kamercommissie in het federale parlement te verplichten de burgers die het verzoekschrift ondertekend hebben, te horen. Daarvoor moeten die wel met minstens 50.000 zijn, van wie er zeker 10.000 uit het Vlaams en 10.000 uit het Waals Gewest komen. Voor de Brusselaars volstaat 5000. De minimumleeftijd is zestien jaar.

Een tweede voorstel waarmee Ecolo de kloof tussen de burgers en hun politieke vertegenwoordigers wil dichten, is de mogelijkheid creëren om in het federale parlement voor bepaalde maatschappelijke vraagstukken commissies op te richten die bestaan uit parlementsleden en door loting aangewezen burgers. De aanbevelingen die daaruit voortspruiten worden daarna besproken en ter stemming voorgelegd in de plenaire vergadering van de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Vlaams Belang

Wat: Voorstel van decreet om in Vlaanderen bindende volksraadplegingen mogelijk te maken. Ingediend in juni 2016.

Waarom: “Week na week bevestigen opiniepeilingen dat er een groeiende kloof is tussen de burgers en de politieke elite in dit land”, verklaart Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken. “De ontevredenheid neemt alleen maar toe. Kiezers willen niet meer als kiesvee behandeld worden. Het is tijd dat politici weer naar het volk luisteren, en niet omgekeerd.”

Concreet wil het Vlaams Belang dat het Vlaams Parlement op eigen initiatief of op verzoek van minstens 100.000 kiesgerechtigden een volksraadpleging kan organiseren.

Referenda hebben een reeks voordelen, meent Van Grieken. “Ze laten bijvoorbeeld toe de focus te leggen op een heel specifiek thema. Dat is nu in onze zogenaamde representatieve democratie – in de praktijk is het eerder een particratie – onmogelijk. Bovendien worden burgers na elke verkiezing voor zo’n vijf jaar op non-actief gezet. Als ‘hun’ volksvertegenwoordigers in die periode lijnrecht tegen hun verkiezingsbeloftes ingaan, hebben ze geen enkele mogelijkheid om hen terug te fluiten.”

Met referenda zou dat wel lukken, aldus Van Grieken. “Die vorm van directe democratie is een welgekomen aanvulling op het systeem van representatieve democratie. Met referenda kunnen burgers aangeven of ze een bepaald beleid al dan niet steunen. Dat kan de kloof met de politiek verkleinen. Jammer genoeg is er veel politieke weerstand tegen dat idee, vooral bij machtspartijen. Daar is een simpele verklaring voor: directe democratie verschuift de macht van de politici naar de burgers en vormt dus een bedreiging van het status-quo. Dat werkt als een rode lap op een stier bij partijen die zich comfortabel genesteld hebben op het pluche van de macht.”

PVDA/PTB

Wat: Wetsvoorstel dat meer transparantie creëert over de verloning en het vermogen van politici. Legt ook een maximumloon op voor politieke mandatarissen. Al ingediend in vier delen.

Waarom: “De politiek in ons land lijkt almaar meer te gaan over het verdedigen van de belangen van een kleine groep vermogenden en de eigen persoonlijke verrijking”, zegt Peter Mertens. Dat blijft niet beperkt tot één landsdeel, benadrukt de voorzitter van de marxistische PVDA/PTB. “In het noorden was er de heisa rond Kamervoorzitter Siegfried Bracke, die in de adviesraad van Telenet bleek te zitten. In Brussel is er Kazachgate, waar de voormalige Senaatsvoorzitter Armand De Decker heeft gelobbyd voor een gunstige afkoopwet voor de Oezbeeks-Belgische miljardair Patokh Chodiev. En in het zuiden van het land sleept het Publifin-schandaal aan rond politici die zich schaamteloos verrijkt hebben via zitjes in intercommunales.”

De PVDA wil paal en perk stellen aan de graaicultuur door duidelijkheid te verschaffen over hoeveel politici verdienen. In haar voorstel krijgt het Rekenhof de taak jaarlijks de vergoeding voor elk bezoldigd mandaat van politici op zijn website te publiceren, of dat nu privaat of publiek is, alsook het vermogen van politieke mandatarissen. “Die transparantie is nodig om te verhinderen dat onwettige of immorele inkomsten verzwegen worden, en het moet belangenvermenging, handel met voorkennis en corruptie voorkomen.”

Opmerkelijk is tot slot dat de partij ook de totale vergoeding van politici wil plafonneren op drie keer het mediaanloon van de bevolking. Politici die met hun bijverdiensten in de privésector meer dan dat verdienen, zien dan een equivalent bedrag afgehouden van hun publieke verloning.