‘Deze toverdrank kan Europa redden’

De toekomst is aan een efficiënt en pragmatisch Europa, dat concrete problemen kordaat aanpakt. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Vrede, voorspoed en een voorbeeld van grensoverschrijdende samenwerking voor de rest van de wereld. Het palmares dat de Europese Unie over de voorbije 60 jaar oogt indrukwekkend voor een continent dat in de eerste helft van de 20ste eeuw vocht met de demonen van fascisme, depressie en oorlog. De landen die op 25 maart 1957 het Verdrag van Rome ondertekenden, stonden met de voeten nog in de bloedklei. “Dit Europa is het beste van de hele Europese geschiedenis. Maar laat ons eerlijk zijn. Niemand gaat feesten”, zegt Karel De Gucht.

Zestig jaar later is de vredesgedachte vervaagd, is de integratiedynamiek tot stilstand gekomen, rukt het nationalisme op en is de globalisering op haar retour. Tijdens de hoogdagen van de liberale democratie, die eind vorig eeuw het einde van de geschiedenis moest inluiden, waagde Europa zelfs de gok met de eenheidsmunt, om de politieke integratie te versnellen. Maar in plaats van de eenheid te versterken, blies de euro de Europese Unie bijna op. Bijna. Maar uitstel is helaas nog geen afstel, zolang de euro een onvoltooide symfonie blijft. De toekomst oogt vrij somber. De Britten trekken de Europese deur dicht. Vandaag is het voor Europa al een succes als de boel niet verder uit elkaar valt. Het einde van de geschiedenis is op zijn einde gekomen.

Maar de derde domino is niet gevallen. Na de verkiezing van Donald Trump en de brexit, leek het er even op dat de PVV van Geert Wilders de volgende nagel aan de doodskist van de globalisering en de Europese Unie zou worden. Met een beetje hulp van de Turkse president Erdogan kon premier Mark Rutte de aanval afslaan. De eerste beleidsdaden van Trump bleken ook geen geschenk voor Wilders. Het is een geruststellende gedachte dat slecht populisme vrij snel ontradend en zelfvernietigend werkt. Toch is het veel te vroeg om victorie te kraaien. Wilders verloor enkel van de peilingen en de verzamelde tegenstand is hopeloos uit elkaar gespeeld. Rutte wacht de moeilijke opgave om uit die politieke versnippering een krachtige regering te puren, die een antwoord kan bieden op de verzuchtingen van de kiezer. Bovendien zegt de uitslag niets over de kansen van het Front National van Marine Le Pen. Frankrijk dreigt het Waterloo van de Europese Unie te worden.

Toch zijn de Europese lidstaten tot elkaar veroordeeld. De migratiestromen vanuit het zuiden, de Russische dreiging aan de oostgrens, de strijd tegen terrorisme, de verzekering van onze energiebevoorrading, de opwarming van de aarde of de verdediging van de handelsbelangen, het zijn alle kwesties die minstens op Europese schaal aangepakt moeten worden om enige kans op succes te hebben. Dat betekent niet dat we dringend een Europese superstaat nodig hebben, of een federatie zoals in de VS. Daar is in Europa nog bijlange geen democratisch draagvlak voor. Een superstaat zou contraproductief en zelfvernietigend werken. De brexit zou snel navolging krijgen. Neen, de toekomst is aan een efficiënt en pragmatisch Europa, dat concrete problemen, zoals de beheersing van de migratiestromen, kordaat aanpakt. Dat zou landen doen beseffen dat ze lid van de club moeten zijn, in hun eigen belang. Desnoods met een à-la- carteformule, met een aantal kernlanden die stappen vooruit doen, en een brede groep die desnoods een stap achteruit doet. Enfin, het is het Europa van vandaag, dat van crisis naar crisis sukkelt, maar de boel telkens nog weet op te lappen. Fraai is het niet, maar begin er maar aan als je niet vooruit kunt en niet achteruit mag.

Een flinke scheut pragmatisme als toverdrank voor de Europese Unie laat daarom geen vieze smaak achter. Een nieuwe Europese defensiepolitiek kan bijvoorbeeld een nieuw gezamenlijk project zijn. Trump heeft al voldoende duidelijk gemaakt dat de VS niet langer willen betalen voor de veiligheid van Europa. We zullen dus onze defensiebudgetten moeten optrekken, maar in onderling Europees overleg kunnen de inspanningen verdeeld, gecoördineerd en wie weet zelfs gezamenlijk gefinancierd worden. Daar liggen mogelijkheden om opnieuw een gezamenlijke agenda te vinden.

Ook de euro zal alleen met pragmatisme overleven. De ideale formule die onheil voorkomt en de risico’s verzacht, is voorlopig niet haalbaar. Rekenen op marktdiscipline en de ‘no bail-out’-clausule om iedereen bij de les te houden? Heeft niet gewerkt, omdat de markt soms in slaap valt, verdoofd is door de Europese Centrale Bank, of vaak terecht gokt dat er toch een bail-out komt. Rekenen op afspraken, pacten en verdragen om alle landen scherp te houden? Werkt ook niet, omdat die afspraken niet afdwingbaar zijn. Een fiscale unie dan maar, als onvermijdelijk sluitstuk van de muntunie? Ook dat blijft een droombeeld, bij gebrek aan een democratisch draagvlak en controle. Blijft over: de vingers kruisen en hopen dat een pragmatische mengelmoes de boel beheersbaar houdt.