‘De toekomst van de brexit is de toekomst van Europa’

Met de Britten buiten de Europese Unie heeft Amerika een alternatief voor de Europese Unie binnen Europa. Dat zegt Marc De Vos, decaan de Macquarie University in Sydney.

Eind deze maand verlaat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie. De brexit begon als een zonderling referendum, de laatste ademtocht van generaties met fantoompijn na het uiteenvallen van het Britse Rijk. Veel omwentelingen verder steunt de brexit op een robuuste parlementaire meerderheid en een triomferende nationalistische conservatieve partij. Wat de komende maanden uit de onderhandelingen komt, zal voor lange tijd onze relatie met de Britten bepalen.

De cruciale vraag is hoe intiem de handelsrelatie tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk wordt. Hoe intiemer, hoe minder politieke soevereiniteit het Verenigd Koninkrijk heeft. Open toegang tot de Europese interne markt betekent de regels van die markt respecteren, zonder ze mee te kunnen bepalen. De brexit wordt dan meer symbolische fictie dan werkelijkheid. Het Verenigd Koninkrijk zou geen prijs voor zijn afvalligheid betalen. Bijna alle economische lusten, zonder de lasten: geen open grenzen, geen bijdragen aan de Europese begroting.

Hoe groter de afstand in de handelsrelatie daarentegen is, hoe groter het risico dat het VK een concurrent wordt. Dat zou belangrijke strategische risico’s inhouden voor het Europese continent. De Verenigde Staten hebben historisch een speciale relatie met het Verenigd Koninkrijk en staan ambivalent tegenover de Europese Unie als machtsblok. Met de Britten buiten de Europese Unie heeft Amerika een alternatief voor de Europese Unie binnen Europa. Onder de Amerikaanse president Donald Trump is dat een hefboom voor een handelsoorlog met de Unie.

Rusland en Turkije willen niets liever dan heersen door Europa te verdelen. Als de Britten hun economische toekomst buiten de Unie moeten zoeken, zal hen dat spontaan richting Moskou en Ankara drijven. China is een concurrent voor de Verenigde Staten in de digitale technologie die economie, nationale veiligheid en defensie versmelt. Als het Verenigd Koninkrijk van Europa wegglijdt, zal zijn relatie met China meer Amerikaans antagonistisch kleuren. Tegelijk zal China in Europa dan meer gewicht en tegenwicht zoeken.

Een harde brexit zou van de Europese Unie het toneel maken waar China en de VS voor de economische werelddominantie strijden, waarbij het Verenigd Koninkrijk in het Amerikaanse kamp zit. De brexit zou dan een historische kloof slaan, in het bondgenootschap tussen Europa en Engeland, en tussen Europa en Amerika. De Europese Unie kan zich simpelweg geen geopolitieke vervreemding van het Verenigd Koninkrijk veroorloven.

Maar het Verenigd Koninkrijk kan zich evenmin een economische vervreemding van de EU veroorloven. Het Verenigd Koninkrijk heeft noch de ademruimte, noch de wil om zich als een paradijs van lage belastingen en lage kosten te ontwikkelen. De nabijheid van, en de toegang tot de grote Europese markt is voor de Britse welvaart en cohesie noodzakelijk. Zonder een sterke handelsband met de Unie kan de Schotse onafhankelijkheid en zelfs de Ierse hereniging het voortbestaan van het Verenigd Koninkrijk bedreigen.

Premier Boris Johnson heeft een grote parlementaire meerderheid en een verbrede achterban. Hij is niet langer de slaaf van de brexitpuristen en kan compromissen sluiten. De Europese Unie kan hem een genereuze handelsrelatie gunnen. Daarmee zal het Verenigd Koninkrijk in Europa verankeren, als handelspartner, als militaire macht, als bondgenoot, als diplomatieke en geopolitieke partner. Daarmee zal de ecologisch-industriële planning voor een groene Europese economie niet door Duitse en Franse nationale ambities worden gekaapt.

Zonder het Verenigd Koninkrijk als bevoorrechte partner dreigt de Europese Unie zichzelf strategisch te amputeren. Zonder de Unie als bevoorrechte partner dreigt het Verenigd Koninkrijk zich tot een vrijbuitersstaat te reduceren. Revanchisme en superioriteitsgevoel in Brussel zijn compleet misplaatst, evenals de neo-imperiale illusies in Londen. De toekomst van de brexit is de toekomst van Europa, het Verenigd Koninkrijk inbegrepen. Ik hoop dat de politieke elites aan beide zijden van het Kanaal zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid.