De Duitse economie heeft een nieuw wirtschaftswunder nodig

Volgens de Duitse federale regering koelt de economie slechts een beetje af, maar Duitse economen waarschuwen voor een structurele zwakte. Het Duitse weekblad Der Spiegel wijdt zijn omslagverhaal aan de haperende Duitse economie. “Misschien moet er eerst een grote Duitse autobouwer failliet gaan, voor we echt wakker schieten.”

Het omslagverhaal in het jongste nummer van Der Spiegel is somber. De toon herinnert aan de artikels rond 2005, toen Duitsland werd betiteld als ‘de zieke man van Europa’. Duitsland bungelt onderaan de ranglijst van de belangrijkste industrielanden. Duitse instituten verwachten dat de economie dit jaar met 0,3 procent krimpt, terwijl bijvoorbeeld Frankrijk en de Verenigde Staten vooruitgaan. Het Internationaal Monetair Fonds houdt het voor onze oosterburen in het meest optimistische scenario nog op een groei van een half procentje dit en volgend jaar.

Der Spiegel is scherp voor de federale regering, en voor de Duitsers zelf. Het exportsucces van de voorbije vijftien jaar heeft hen zelfgenoegzaam gemaakt en ze zijn vastgeroest. De conjunctuur liep te goed, de arbeidsmarkt bleef krap. Misschien duurt het nog eens twee jaar voor de Duitsers echt wakker worden. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz (SPD) maakte zich in maart nog sterk dat een nieuw wirtschaftswunder voor de deur stond. De econoom Moritz Schularick, de nieuwe directeur van het economisch instituut IfW in Kiel, is minder optimistisch. Duitsers reageren traditioneel traag op veranderingen. “Misschien moet er eerst een grote Duitse autobouwer failliet gaan, voor we echt wakker schieten.”

Der Spiegel ziet te veel structurele zwaktes. Enkel zware hervormingen zullen helpen, twintig jaar na Agenda 2010, een overheidsplan dat drastische wijzigingen doorvoerde in de arbeidsmarkt. Het weekblad ziet vier essentiële pijnpunten.

Dure energie

Sinds de Oekraïneoorlog is het definitief gedaan met het goedkope aardgas uit Rusland. Dat komt extra hard aan bij de industrie-intensieve activiteiten van Duitsland. “De desindustrialisering van Duitsland is begonnen”, vindt Matthias Zachert, de CEO van Lanxess. Een rondvraag bij kmo’s leert dat één op de vijf bedrijven zijn productie wil verhuizen naar landen met goedkopere energie. Volgens de denktank Dezernat Zukunft kunnen de hoge energieprijzen 120 miljard euro minder omzet betekenen en 1,3 miljoen banen vernietigen.

De elektriciteitsprijzen in Duitsland zijn bijvoorbeeld ruim 160 procent duurder dan in Frankrijk. Ook in andere belangrijke industrielanden als China en de Verenigde Staten is elektriciteit beduidend goedkoper. Maar dat probleem hebben de Duitsers zelf gecreëerd, merkt Der Spiegel fijntjes op. Het elektriciteitsnetwerk is onvoldoende uitgebouwd. Door allerlei burgerprotesten en de tegenwerking van lokale regeringen werd slechts 1.900 kilometer nieuwe infrastructuur aangelegd, terwijl 14.000 kilometer nodig is. Met als gevolg dat de uitbouw van zonne-energie werd stopgezet. Windmolenparken in het winderige noorden worden vaak noodgedwongen stilgelegd, omdat het elektriciteitsnetwerk overbelast is. De eigenaars van die windmolenparken krijgen dan nog eens miljarden schadevergoedingen voor die gederfde inkomsten.

Industriële grootgebruikers die internationaal actief zijn, krijgen weliswaar subsidies die hun elektriciteitsprijzen laag houden. Die zogenaamd tijdelijke maatregelen – tot er voldoende groene energie zou zijn – zou de federale overheid tot 30 miljard euro kunnen kosten tot 2030.

Tekort aan werknemers

Ondanks de zwakkere conjunctuur raken 1,6 miljoen vacatures niet ingevuld bij onze oosterburen. Eén op de twee bedrijven zoekt werknemers, en dat kost de Duitse economie jaarlijks 100 miljard euro omzet. De volgende twaalf jaar gaan bovendien 7 miljoen werknemers met pensioen. Ook dat vreet aan de energietransitie, want Duitsland zoekt hopeloos ingenieurs, elektriciens en lassers, onder meer voor de bouw van windmolens. De officiële pensioenleeftijd is weliswaar 67 jaar, maar werknemers kunnen zonder pensioenmalus met 63 jaar vervroegd uittreden. Die maatregel gold initieel voor dakwerkers, die op hun 67ste niet langer in regen en wind op daken zouden hoeven klimmen. Maar vorig jaar maakten 262.000 werknemers gebruik van het systeem, vooral technisch ervaren mensen in de industrie. Als alle actieve Duitsers tot 67 jaar zouden werken, zou dat 2,4 miljoen extra werknemers opleveren.

Bureaucratie

Duitsland wordt al langer geassocieerd met bureaucratie. Bedrijven betalen jaarlijks 6,4 miljard euro voor allerlei administratieve verplichtingen. Wat de digitalisering van de administratie betreft, bungelt Duitsland internationaal onderaan. Het oprichten van een onderneming duurt tot 120 dagen en visa voor buitenlandse werknemers zijn bijzonder complex. Der Spiegel geeft het voorbeeld van de openbare vervoersmaatschappij in München. Die zoekt honderd chauffeurs voor bussen en trams, tot in Afrika, maar krijgt de banen niet ingevuld omdat de buitenlanders Duits moeten spreken. Volgens de directie van de vervoersmaatschappij komen de chauffeurs echter niet in contact met de passagiers.

De bouw sputtert

De huizenprijzen in Duitsland dalen sterk. Dat was midden jaren negentig de start van een zware economische inzinking bij onze oosterburen. Toch wijst Der Spiegel vooral op de vele normen en regels – tot 3.500 voor de bouw van een nieuwe woning – die de bouwmarkt belemmeren. In de eerste jaarhelft daalde het aantal bouwvergunningen met 27 procent in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. De bouwsector verwacht dat volgend jaar maximaal 177.000 nieuwe woningen worden gebouwd, nauwelijks meer dan in 2009. De doelstelling van de federale regering is 400.000 nieuwe woningen per jaar te bouwen.