De brexit-klok tikt ongenadig voort: no deal blijft een ernstige optie

Het akkoord over een overgangsperiode tussen de Britse regering en Europa is om verschillende redenen onaanvaardbaar in het Verenigd Koninkrijk. Het doemscenario van een no deal ligt nog altijd uitdrukkelijk op de tafel.

“Brexit means brexit”, zei Theresa May stellig bij haar aantreden als premier, alsof daar geen discussie kon over bestaan. Meer dan twee jaar later weet niemand met zekerheid hoe de scheiding tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie er precies zal uitzien, als die er al komt. Eén zaak is zeker: op 29 maart om 23 uur loopt de klok met de onderhandelingstijd af.

Sinds vorige week is er een voorlopig akkoord tussen Europa en de Britse regering over de scheiding en een transitieperiode, waarin onderhandeld kan worden over een toekomstige relatie. Alleen lijkt er geen meerderheid voor te bestaan in het Britse parlement, waar het akkoord nog moet worden goedgekeurd. Hoe moet het nu verder? Het lijkt weinig waarschijnlijk dat Europa opnieuw aan de tafel gaat zitten, zoals Labour en sommige brexiteers eisen. Nieuwe verkiezingen dan maar, of dan toch een nieuw referendum? Niets is zeker in dit lang uitgesponnen, slecht politiek toneel.

Gescheiden en toch luisteren

Het grootste knelpunt ligt in wat er gebeurt als er geen akkoord is over de toekomst na afloop van de transitieperiode, dus na eind 2020. Dat lijkt veraf, maar met zo’n scenario moet ernstig rekening worden gehouden. “Als het transitieakkoord goedgekeurd wordt, blijft alles bij het oude, maar de klif verschuift naar 2020”, waarschuwt Ine Lejeune, partner bij PwC Legal en brexit-specialiste bij het advocatenkantoor. “In 21 maanden moet er een vrijhandelsakkoord onderhandeld én goedgekeurd worden. 36 parlementen moeten daarmee instemmen, want in sommige landen hebben ook de regionale parlementen inspraak. Het is zeer onwaarschijnlijk dat zoiets lukt. De onderhandelingen tussen de Europese Unie en Canada hebben zeven jaar geduurd.”

Zolang er geen definitief akkoord is, zou het transitieakkoord de Britten in een douane-unie houden om een harde grens te vermijden tussen Ierland en Noord-Ierland. Lejeune: “Je moet goed begrijpen wat dat betekent voor de Britten. Op dat moment zijn ze een derde land, maar ze moeten alle bestaande en nieuwe Europese regels blijven volgen. En ze moeten blijven betalen. In die periode zitten ze tussen hamer en aambeeld. Het is alsof je gescheiden bent, maar je wel naar je ex-partner moet blijven luisteren.” Het transitieakkoord voorziet ook in een speciale regeling voor Noord-Ierland, wat de facto een scheidingslijn door het Verenigd Koninkrijk trekt.

Tijdelijk permanent

Tijdens de transitieperiode kunnen de Britten bovendien geen vrijhandelsakkoorden sluiten met andere landen. Daar is nochtans behoefte aan, want zodra het land geen lid meer is van de Europese Unie, valt het buiten tientallen akkoorden die de EU met andere landen heeft gesloten. “Het is onwaarschijnlijk hoeveel vrijhandelsakkoorden de Britten moeten sluiten. Zwitserland heeft er meer dan honderd afgesloten sinds 1973, het jaar dat het Verenigd Koninkrijk tot de EU is toegetreden”, zegt Lejeune. Veel critici van het voorlopige akkoord vrezen dat er een kans bestaat dat de tijdelijke regeling voor de transitieperiode wel eens heel lang zou kunnen bestaan, of misschien wel permanent wordt. Dat alles is zo moeilijk te aanvaarden voor de Britten, dat het alternatief, een horrorscenario van een no deal, een realistische uitkomst is en blijft.

De onderzoeksgroep The UK in a changing Europe van King’s College in Londen publiceerde onlangs een update van haar inschattingen wat een no deal zou betekenen. De onderzoekers schatten dat de Britse economie op lange termijn zo’n 10 procent kleiner zal zijn dan zonder de brexit het geval was geweest.

Die schattingen zeggen echter weinig over de onmiddellijke impact van een chaotische harde brexit. In de aanloop naar die bewuste datum zal het pond wellicht verder dalen en zullen bedrijven zich beginnen aan te passen. Onmiddellijk erna verwachten de onderzoekers niet noodzakelijk een financiële crisis, maar wel ernstige verstoring in de productieketens en een klap voor het vertrouwen van gezinnen en bedrijven. “De essentie is dat de impact op de economie ernstig zal zijn, maar niet catastrofaal”, zegt professor Jonathan Portes, een van de auteurs van het rapport in een gesprek met Trends. “Mogelijk komt er een recessie, en eventueel zelfs een harde recessie. Maar je moet de doemscenario’s ook niet overdrijven. We zullen niet zonder eten vallen.”

Verwarring

Van sommige scenario’s in het rapport blijft het evenwel schrikken. Als de grensovergang per vrachtwagen twee minuten langer duurt, dreigen de gebruikelijke files in Dover bijna 50 kilometer langer te worden, goed voor vijf uren extra vertraging. En dat is maar één voorbeeld. Vliegtuigen moeten misschien aan de grond blijven, voeding mag de grenzen mogelijk niet meer over, en hele productieketens kunnen onderbroken worden.

Gezien de zware economische impact van zulke scenario’s aan beide zijden van het Kanaal lijkt het logisch dat de meest getroffen lidstaten – waaronder België – die doembeelden helpen te vermijden. Ine Lejeune waarschuwt echter dat de handelsrelaties een exclusief Europese bevoegdheid zijn. “Vaak hoor je verwarring, bijvoorbeeld uit Verenigde Staten, dat de lidstaten toch best wat toegeeflijker kunnen zijn. Duitsland zou zich bijvoorbeeld soepel moeten opstellen voor bankdiensten. Maar dat is Europese materie. Je kunt niet zomaar zeggen: wij gaan Britse producten niet controleren. Alles wat te maken heeft met kwaliteit en veiligheid is Europees aangestuurd en sterk gecontroleerd.”

Bij PwC Legal is een no deal vandaag het basisscenario, waar de klanten worden op voorbereid. “Veel mensen lijken nog altijd te denken dat het wel opgelost geraakt, maar alternatieven heb ik tot nu toe niet gehoord”, besluit Lejeune. “Ook veel bedrijven zijn daar nog niet genoeg mee bezig. Ze gaan er te veel vanuit dat het allemaal wel goed komt.”