De balans: Vlaamse obsessie met subsidies wreekt zich

De ruzie in de Vlaamse regering over de premies voor elektrische auto’s gaat over meer dan electorale profilering van een aantal partijen. Het dossier toont vooral aan hoe weinig doordacht het subsidiebeleid van de Vlaamse regering is.

Update: De Vlaamse regering heeft vrijdagnamiddag beslist dat de premie voor elektrische wagens beperkt wordt tot 2024. Aanvankelijk was aangekondigd dat de premie drie jaar lang kon worden aangevraagd.

De 75 miljoen euro die de Vlaamse regering heeft uitgetrokken om tussen nu en 2026 een premie te geven aan wie een elektrische wagen van minder dan 40.000 euro koopt, is onvoldoende. Dat schrijft de Raad van State in een advies. EV Belgium, de federatie van elektrische mobiliteit, schat dat er in 2024 9.000 elektrische wagens zullen worden verkocht. Dat betekent dat de Vlaamse regering 45 miljoen euro aan premies moet vrijmaken, terwijl voor 2024 slechts 20 miljoen euro begroot is.

De Vlaamse regering moet die subsidieregeling dus bijsturen. Vier maanden voor de verkiezingen leidt dat tot spanningen tussen de coalitiepartijen. Open Vld wil de regeling behouden. Voor N-VA, een koele minnaar van de subsidie, mag die op de schop. Minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) stelt voor de premie slechts twee in plaats van drie jaar uit te keren. De onzekerheid zorgt voor ergernis bij potentiële kopers en bij de verdelers van elektrische wagens. De Vlaamse regering wou met de subsidie de kopers van een elektrische auto plezieren, maar bereikt dus het omgekeerde effect.

De Vlaamse obsessie met subsidies wreekt zich hier. De voorbije jaren is het de gewoonte geworden van de Vlaamse regering elk probleem of elke verzuchting van een lobbygroep met allerhande toeslagen op te lossen. Zodra die zijn toegekend, lijken die financiële tegemoetkomingen onomkeerbaar en eeuwigdurend. Sommige subsidies lijken logisch, zoals steun aan bedrijven en het systeem van de dienstencheques. Andere zijn of waren te gek om los te lopen. Tot voor een paar jaar werd bachbloesemtherapie, de ontwikkeling van een kookapp en zelfs een opleiding tot paardenfluisteraar gesubsidieerd. Terecht spreekt Vlaams Parlementslid Maurits Vande Reyde (Open Vld) van een ‘Vlaamse subsidieziekte’.

Vaak op een drafje beslist

Een bijkomend probleem is dat de Vlaamse regering op een drafje over zo’n tegemoetkoming beslist. De premie voor elektrische wagens dook vorige herfst pas aan het einde van het begrotingsconclaaf op. Blijkbaar hebben de kabinetten dan onvoldoende tijd om de juiste budgettaire impact van zo’n maatregel te berekenen. Dan krijg je toestanden zoals nu, waarbij de Raad van State de Vlaamse regering waarschuwt.

Wanneer verkiezingen naderen, wordt het nog moeilijker op een rationele manier over het subsidiebeleid te praten. Ook tijdens de vorige begrotingsopmaak lag een verhoging van de prijs voor dienstencheques op tafel. Al tien jaar is het tarief voor de gebruiker ongewijzigd. Uiteindelijk werd niets beslist. Minder dan een jaar voor de verkiezingen wou geen enkele partij de middenklassegezinnen die het meest een beroep doen op poetshulpen via dienstencheques voor het hoofd stoten. Terwijl verschillende onderzoeken aantonen dat het gros van de gebruikers bereid is voor een uur poetshulp een paar euro’s extra te betalen. Het gevolg van dat non-beleid is dat de sociale onrust bij het personeel van de poetsbedrijven toeneemt en de rentabiliteit van de sector zwaar onder druk staat.

Gebrek aan fiscale autonomie

De waarheid gebiedt wel te zeggen dat de Vlaamse regering beseft dat er een einde moet komen aan dit subsidiebeleid. Het is rijkelijk laat, maar een subsidieregister geeft de Vlaamse regering sinds kort eindelijk een beeld van hoeveel subsidies ze uitgeeft. De cijfers zijn voor iedereen raadpleegbaar. In 2022 werden 18,6 miljard euro subsidies toegekend. Vorig jaar lag dat bedrag met 14,6 miljard euro een stuk lager. Maar dat is nog altijd bijna een kwart van de Vlaamse begroting. Het subsidieregister is een goede zaak, want het is een hulpmiddel in het debat over de kerntaken van de overheid.

Maar wat in deze discussie te lang onderbelicht is gebleven, is een vergeten oorzaak van de Vlaamse subsidie-obsessie. De beperkte fiscale autonomie van de regio’s is een van de redenen waarom Vlaanderen zo gul is met subsidies. Op federaal niveau kunnen bedrijven ondersteund worden met een verlaging van de vennootschapsbelasting.

Het klopt dat Vlaanderen al over een aantal fiscale instrumenten beschikt om bijvoorbeeld werken aantrekkelijker te maken, denk maar aan de jobbonus. Het klopt eveneens dat de Vlaamse regering nog onvoldoende gebruikmaakt van die eigen belastingbevoegdheid. Toch is de kans groot dat een volgende Vlaamse regering minder snel met premies zal rondstrooien als het alternatief extra fiscale autonomie is.