De balans: een nieuwe crisis, een nieuw bindmiddel voor Vivaldi

De coronapandemie hield de regering-De Croo anderhalf jaar bij elkaar. De spanningen rond de kernuitstap dreigden Vivaldi te doen kapseizen, maar de oorlog in Oekraïne zorgt voor een nieuwe eensgezindheid. Een vluchtelingcrisis zonder voorgaande moet worden opgevangen en de Belgen verwachten maatregelen om de energiefactuur te verlichten. De heikele sociaal-economische dossiers zijn voor de volgende regering.

Tijdens de plenaire zitting van de Kamer donderdag beleefde de Vivaldi-regering zowaar haar finest hour, om een churchilliaans vocabularium te gebruiken. Dankzij de versoepeling van de coronaregels konden de federale Kamerleden voor het eerst in twee jaar allemaal fysiek aanwezig zijn. Kamervoorzitter Éliane Tillieux (PS) veroordeelde de Russische invasie in Oekraïne, er volgde een minuut stilte en vertegenwoordigers van het aangevallen land in de publiekstribune kregen unaniem applaus. Ook van de radicale oppositiepartijen PVDA/PTB en Vlaams Belang, twee partijen die lange tijd als ‘Russlandversteher‘ bekend stonden.

Tijdens het vragenuurtje toonde premier Alexander De Croo (Open Vld) zich voluntaristisch. Jawel, samen met de regionale overheden en de lokale besturen zal België erin slagen duizenden oorlogsvluchtelingen uit Oekraïne op te vangen. De federale regering bereidt een pakket maatregelen voor om de stijgende energiefactuur – ook een gevolg van de oorlog – te verlagen.

Over de precieze modaliteiten moet de federale regering nog praten. Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) wil de accijnzen op benzine en diesel tijdelijk verlagen tot het Europese minimum. Aan socialistische kant denkt men eerder aan een btw-tarief van 6 procent voor gas. Het zal tot discussies leiden, maar geen grote spanningen veroorzaken. Nu de coronapandemie onder controle is, heeft Vivaldi een nieuw bindmiddel gevonden: de oorlog in Oekraïne.

De trip uitdoen

Voor de inval van Rusland op 24 februari zag het er even anders uit. In de Wetstraat werd de val van de regering-De Croo niet uitgesloten. Om het in militaire termen te zeggen: MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en de groene partijen waren langzaam maar zeker aan het escaleren. De Franstalige liberaal bleef zich verzetten tegen de kernuitstap. Ecolo en Groen verroerden geen vin. Maar sinds begin deze week lijken die partijen bij monde van minister van Energie Tinne Van der Straeten de bocht te hebben ingezet. Door de oorlog liggen verschillende scenario’s opnieuw op tafel. Kortom, de kernuitstap hangt niet langer als een zwaard van Damocles boven de federale regering.

Hoe lang het conflict in Oekraïne ook duurt, het zal de werking van de ploeg-De Croo blijven beïnvloeden. Onverwachte uitdagingen en problemen zijn de komende weken en maanden niet uit te sluiten. De trip uitdoen richting de lente van 2024 lijkt nu onvermijdelijk voor de regering.

De kritiek op premier Alexander De Croo (Open Vld) dat hij zich te weinig bezighoudt met de nationale problemen en zich enkel nog op zijn gemak voelt tijdens een Europese top of wanneer hij bijvoorbeeld aan de oostgrens van de NAVO in Estland militairen een hart onder de riem gaat steken, zal verstommen. Alle problemen die uit de oorlog voortkomen, vragen nu eenmaal een internationale aanpak.

Misschien hopen De Croo en zijn partij Open Vld dat zijn internationale status daarmee versterkt wordt en hij op termijn misschien toch kan profiteren van een kanseliersbonus.

Echte hervormingen zijn voor later

De focus op de aanpak van de gevolgen van de oorlog betekent echter ook dat enkele cruciale sociaal-economische dossiers in de schuif verdwijnen. Op een echte pensioenhervorming moeten we deze legislatuur niet meer rekenen. En wie spreekt nog over verdere ingrepen om de arbeidsmarkt beter te laten werken? Om nog maar te zwijgen over de sanering van de overheidsfinanciën. Iedereen heeft het over de broodnodige – en terechte – extra uitgaven voor defensie. Als de regering beslist maatregelen te nemen om de energie- en gasfactuur te verlagen, kan dat op jaarbasis 1,5 miljard euro kosten. Al komt er aan de andere kant wel extra geld binnen van de btw van 21 procent op de stijgende diesel- en benzineprijzen. Dat btw-tarief kan door Europese regels niet zomaar worden verlaagd.

Verontrustender zijn de signalen van een aantal economen die wegens de oorlog een krimp of een korte recessie voorspellen. Nu nog niet, want volgens de Nationale Bank zal de Belgische economie dit eerste kwartaal met een onverhoopte 0,6 procent groeien. Maar een nulgroei of een krimp tussen nu en het einde van de zomer is zeker niet uitgesloten. 1 procent minder groei op jaarbasis betekent met een Belgisch overheidsbeslag van 50 procent per direct 2,5 miljard euro minder inkomsten.

Bij de voorstelling van haar jaarverslag begin februari waarschuwde de Nationale Bank bij monde van gouverneur Pierre Wunsch dat België met een structureel begrotingstekort van 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp) eigenlijk niet klaar is om een schok van een recessie op te vangen. Bij ongewijzigd beleid stijgt het begrotingstekort naar 6 procent tegen 2030 en neemt de schuldgraad verder toe. “Dat is geen probleem op korte termijn, maar bij de volgende recessie loopt het tekort dan op tot 8 procent. Dan verlies je mogelijk de regie over het begrotingsbeleid”, zei Wunsch toen. In de Wetstraat lijken niet direct alarmbellen af te gaan. De boodschap is: Vivaldi zal er zich dankzij de onverwachte crisissen wel doorspartelen. Maar het zware werk zal voor de volgende regering zijn.