De balans: België wordt straks het begrotingskneusje van Europa

De federale begrotingsonderhandelingen moeten nog echt starten en nu is al duidelijk dat er van een sanering niets in huis komt. De voorstellen van staatssecretaris Eva De Bleeker (Open Vld) botsten op een njet van de PS. Nochtans is de toestand ernstig. België zal volgens het IMF in 2025 het hoogste structurele deficit van de EU hebben.

De federale regering-De Croo is bijna een jaar in het zadel en eindelijk werd er deze week over de overheidsfinanciën gesproken. Zij het zeer kortstondig. Staatssecretaris Eva De Bleeker (Open Vld) brak een lans voor een sanering van 3 miljard euro of 0,6 procent van het bruto binnenlands product (bbp): de in het regeerakkoord voorziene 0,2 procent per jaar en een extra van 0,4 procent omdat de economie aantrekt. Met een economische groei van 5,7 procent dit jaar en 3 procent volgend jaar is dat volgens De Bleeker hét moment om te saneren en het verwachte begrotingstekort voor 2022 van 4,7 procent van het bbp (23 miljard euro) verder omlaag te halen. Ze zegt het niet met zoveel woorden maar ze is trouw aan het standpunt dat men “het dak moet herstellen wanneer het mooi weer is, niet wanneer het regent”.

Maar de staatssecretaris kreeg al direct een nul op het rekest van de Parti Socialiste (PS). Geen sprake van “austerité” of besparingen. Een inspanning van 0,2 procent van het bbp per jaar is voldoende en de focus moet liggen op het herstel van de economie. De PS maakte van de gelegenheid nog eens gebruik om aan te tonen wie de échte baas in de federale regering is. Het is in elk geval duidelijk dat de prijs die Open Vld voor het premierschap moet betalen zeer hoog is: in sociaal-economische en budgettaire dossiers hebben de liberalen weinig te zeggen.

Economische groei als automatische sanering

Opvallend daarbij is dat de PS de lat lager legt dan in het regeerakkoord is voorzien. Het begrotingstraject is één van de weinige passages die niet vaag geformuleerd zijn. Normaal gezien moet elk jaar 0,2 procent van het bbp gesaneerd worden en bij goede economische tijden komt daar nog eens 0,2 procentpunt bij. Minder dan het voorstel van Eva De Bleeker dus. Maar staatssecretaris Thomas Dermine (PS) heeft het ondanks de goede groeicijfers zelfs niet meer over die 0,2 procent variabele sanering. Het is maximaal 1 miljard euro. Punt.

Wie het discours van de PS’ers beluistert, merkt tussen de lijnen dat de economische groei voor een automatische sanering moet zorgen. Meer mensen aan het werk betekent meer consumptie en dus meer btw, meer sociale bijdragen, meer belastingen en minder uitkeringen. Dat verhaal klopt maar voor een deel. Uiteraard zullen de overheidsinkomsten toenemen. En dat het begrotingstekort daalt van 7 procent dit jaar naar 4,7 procent volgend jaar is inderdaad het gevolg van de aantrekkende groei. Maar een duurzaam herstel van de overheidsfinanciën is niet in zicht. De Nationale Bank waarschuwde er al voor dat het Belgische begrotingstekort bij ongewijzigd beleid op een te hoog niveau blijft, ook nadat het postcoronaherstel zijn effecten heeft gehad.

Het is wat onderbelicht gebleven, maar het IMF luidde in haar World Economic Outlook eerder dit jaar de alarmbel: België dreigt bij ongewijzigd beleid in 2025 de Europese koploper te worden inzake verwacht structureel overheidstekort. KBC-econoom Johan Van Gompel en zijn Voka-collega Bart Van Craeynest zijn de weinigen die aandacht hadden voor die cijfers (zie grafiek hieronder).

Lees verder onder de grafiek

Qua structureel tekort – los van conjuncturele meevallers – zit België straks bijna aan -5 procent van het bbp en wordt ons land het begrotingskneusje van de Europese Unie. Probleemlanden als Spanje, Italië of Frankrijk doen beter.

De uitgaven blijven het probleem

De oorzaak? De Belgische overheidsuitgaven raken maar niet onder controle. Dat heeft deels te maken met de vergrijzingsfactuur. Tussen 2022 en 2050 zullen de jaarlijkse sociale overheidsuitgaven met 17,7 miljard euro toenemen. Maar ook andere landen worden met die uitdaging geconfronteerd. Het probleem van de ontspoorde overheidsuitgaven is in België algemeen en beperkt zich niet tot de vergrijzingskosten en de extra uitgaven door corona. Er wordt al jaren niet gesaneerd in de overheidsuitgaven. Zelfs de centrumrechtse regering-Michel (2014-2018) presteerde daarin ondermaats. Besparen betekende toen niet minder uitgeven maar ‘minder meer uitgeven’ of de uitgaven minder snel laten stijgen.

Na corona blijven de Belgische overheidsuitgaven op een onaanvaardbaar hoog niveau van 55 procent van het bbp hangen. De kans dat daar iets aan verandert, is met de Vivaldi-coalitie klein, tenzij men de fiscale druk nog maar eens verhoogt. Het regeerakkoord voorziet bij een begrotingssanering slechts in een derde van de inspanningen aan de uitgavenkant. Een derde moet komen van nieuwe of hogere belastingen, en nog een derde zijn ‘andere maatregelen’. De geschiedenis leert dat dat ook neerkomt op hogere taksen.