Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) wil nagaan wie van de permanent arbeidsmarktongeschikten nog aan de slag kan. Hij denkt op die manier 100.000 mensen naar de arbeidsmarkt te kunnen loodsen. Een logisch voorstel, want al sinds 2017 telt België meer arbeidsongeschikten dan werklozen. Al zal de activering van die groep tijd vergen.
In de aanloop naar de federale begrotingsbesprekingen van eind september, begin oktober hebben verschillende politici in de media hun verlanglijstje bekendgemaakt. Logischerwijze hadden MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en minister van Financiën Jan Jambon (N-VA) het over de nood aan nieuwe besparingen en zijn ze niet happig op nieuwe of hogere belastingen. Maar het opvallendste voorstel kwam van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). Hij pleit ervoor dat een deel van de langdurig zieken opnieuw een medische aanvraag indient om hun uitkering te behouden. Concreet komt een einde aan het systeem waarbij iemand permanent arbeidsongeschikt is tot aan zijn of haar pensioen. Er wordt overgestapt naar een jaarlijkse evaluatie van de arbeidsongeschiktheid. Voor alle duidelijkheid: deze regeling geldt niet voor de volledig invaliden en mensen met een zware behandeling zoals kankerpatiënten. Het gaat vooral om mensen met rug- en spierklachten en psychosociale stoornissen als een burn-out. Zij kunnen via aangepast werk en een geleidelijke herintrede op de arbeidsmarkt definitief uit de groep langdurig zieken verdwijnen.
Goed nieuws voor de staatskas
Vandenbroucke denkt dat zo’n 100.000 langdurig zieken een nieuwe aanvraag zullen moeten indienen. Indien zij opnieuw aan de slag gaan, is dat een goede zaak voor de begroting. Momenteel zijn er in België zo’n 500.000 langdurig zieken. Dat kost de staatskas 12 miljard euro. Het is wat kort door de bocht, maar een vijfde van het budget voor langdurig zieken besparen kan op termijn 2,5 miljard euro opbrengen.
Het is eigenlijk vreemd dat er pas recent gesproken wordt over het terugdringen van het aantal langdurig zieken. Al sinds 2017 zijn er meer langdurig arbeidsongeschikten dan werklozen. In 2012 bedroegen de kosten van de sociale zekerheid voor die groep 6 miljard euro, ondertussen is dat verdubbeld.
Lees ook: Langdurig ziek: regering werkt aan maatregelen voor preventie en re-integratie
Al tijdens het vorige decennium werd duidelijk dat we in een stelsel van communicerende vaten zitten. Doorheen de jaren werden verschillende stelsels van vervroegde uittreding afgebouwd en verschoof een deel van de 55-plussers naar het systeem van langdurig ziekte. Vervroegd pensioen maar ook en vooral het brugpensioen (momenteel het stelsel van werkloosheid met bedrijfstoeslag of SWT). Het aantal bruggepensioneerden daalde van 120.000 in 2010 naar minder dan 9.000 vandaag. De langdurig zieken die ouder zijn dan vijftig jaar, waren in 2009 met 150.000. Inmiddels is dat aantal bijna verdubbeld.
Arbeidsmarktexperts waarschuwen dat de beperking in de tijd van de werkloosheidsuitkeringen zal leiden tot een stijging van het aantal langdurig zieken. Oudere werklozen onvangen de komende weken een brief met de melding dat ze volgend jaar geen werkloosheidsuitkering meer krijgen. Het risico bestaat dat ze verschuiven naar een ander uitkeringsstelsel. De boodschap van Vandenbroucke komt dus net op tijd.
Activeringslogica doorgetrokken naar Riziv
Maar dat wil nog niet zeggen dat de langdurig zieken snel weer aan de slag zullen gaan. De activering van die groep zal tijd vergen. Op LinkedIn plaatste Sonja Teughels, arbeidsmarktspecialist bij Voka, een uitgebreid commentaar op Vandenbrouckes voorstel. Daarin benadrukt ze dat “de activeringslogica wordt doorgetrokken naar het Riziv zoals we die al twintig jaar kennen en zagen toenemen in de werkloosheid tot op vandaag”. “Zo werden in de werkloosheid rechten en plichten aangescherpt, leeftijdsgrenzen voor beschikbaarheid verhoogd en bemiddelingsdiensten aangescherpt om snel en aanklampend op te treden. Ook daar werd uiteindelijk ingezet op het ‘sluitend’ bereiken en activeren van langdurige werklozen zoals ook nu wordt overwogen voor langdurig zieken.”
Lees ook: Naar 80 procent werkzaamheidsgraad: grootste potentieel zit bij inactieven
Zoals het activeren van de werklozen door de VDAB, de RVA en co een werk van lange adem was, geldt dat ook voor langdurig zieken. Eigenlijk staan de begeleiding en de activering van die specifieke groep nog in de kinderschoenen.
Brugpensioen afbouwen kostte 20 jaar
De voorbije maanden heeft zich vooral een proces van bewustwording voltrokken. De communicatie van de minister is daar een onderdeel van. Net als de eerste beslissingen van de regering om zowel werknemers, werkgevers, artsen en ziekenfondsen te responsabiliseren. Typisch voor België zou het wel aantal jaren kunnen duren vooraleer de stijging van het aantal langdurig zieken is gestopt, laat staan dat er een daling wordt ingezet.
Hier zijn vergelijkingen te trekken met het brugpensioen. Het Generatiepact van 2005 was een wake-upcall: politici gaven de boodschap mee dat het stelsel niet meer houdbaar was. Maar echte maatregelen om het aantal vervroegde uittredingen te doen dalen kwamen er pas in 2011 met de regering-Di Rupo en in 2014 met de regering-Michel. Het brugpensioen (SWT) afbouwen duurde twintig jaar. Als we de vergelijking doortrekken: de 100.000 langdurig zieken die men wil aanspreken, zijn morgen nog niet aan de slag. En de miljardenbesparingen die dat oplevert zullen nog even op zich laten wachten.