‘De Amerikaanse president staat voor een beslissend jaar’

Hoe de 45ste president van Amerika de geschiedenis zal ingaan, hangt af van de beslissingen die hij in 2019 neemt. Dat zegt Zanny Minton Beddoes, hoofdredacteur van The Economist.

Eén man overschaduwde de voorbije twee jaar het politieke wereldschouwtoneel. Nog nooit heeft een president de Verenigde Staten zo verdeeld en zo stevig zijn stempel gedrukt op internationale aangelegenheden als Donald Trump.

Dat is voor een deel een gevolg van zijn stijl: Twitter-diplomatie voor zijn 55 miljoen volgers, misprijzen voor het traditionele gedrag dat van een president wordt verwacht, en het talent van een tv-ster om de aandacht naar zich toe te trekken. Maar het komt vooral doordat het wereldbeeld van Trump een schril contrast vormt met dat van zijn voorgangers en met de rol die zijn land na de oorlog vervulde. De leider van het vrije Westen is de belichaming van een woedende, populistische reactie op de traditionele politiek.

Zijn buitenmaatse aanwezigheid heeft extreme reacties uitgelokt. Voor zijn tegenstanders is Disastrous Donald een ramp, een man die met zijn machtsmisbruik en opruiende retoriek de Amerikaanse democratie in gevaar brengt. In de ogen van zijn aanhangers is hij echter Tough Trump: weliswaar onbehouwen en gênant, maar iemand die de economie laat opleven en korte metten wil maken met een achterhaalde wereldorde. Hij heeft geopolitieke impasses door elkaar geschud (zie Noord-Korea) en langdurige problemen aangepakt, zoals het gesjoemel van China met internationale handelsregels, of de schamele defensie-uitgaven van de Europese bondgenoten. Beide partijen geven toe dat hij een sloopbal is. De vraag is of zijn destructieve kant creatief is of enkel schadelijk.

Voorlopig lijkt de waarheid ergens in het midden te liggen. Er is ernstige schade toegebracht, vooral aan de Amerikaanse politieke cultuur. Zijn herhaaldelijke leugens, zijn uithalen naar de pers en het doelbewuste oppoken van verbitterdheid, dat alles heeft bijgedragen tot een sfeer in de Amerikaanse maatschappij die sinds de late jaren 1960 nog nooit zo verdeeld, verhit en kwaad is geweest. En het economische beleid van Trump is minder luisterrijk dan zijn aanhangers beweren. Ja, de economie floreert, maar dat is grotendeels te verklaren door de roes van een onverantwoorde belastingvermindering.

In het buitenlandbeleid was de schade van de sloopbal meteen duidelijk zichtbaar. Trump heeft er een handje van weg verplichtingen te negeren die volgens hem “een slechte deal” zijn. Daardoor heeft Amerika zich teruggetrokken – of ermee gedreigd – uit allerlei internationale akkoorden.

Meer dan een sloopbal

In Noord-Korea heeft de duizelingwekkende bocht van Trump de weg vrijgemaakt naar een betere verstandhouding. Van Syrië tot Afghanistan blijkt de aanpak van de regering-Trump beter, of in ieder geval niet slechter, dan die van Barack Obama. En wat nog belangrijker is, de visie van Trumps medewerkers op China als een strategische bedreiging, heeft weerklank gevonden bij de twee partijen en bij de gevestigde waarden van het Amerikaanse buitenlandbeleid.

Ze zijn het weliswaar niet eens over de tactiek, vooral de voorliefde van de president om invoerrechten als wapen in te zetten. Maar het voorbije jaar is gebleken dat de Amerikaanse intimiderende tactieken vruchten afwerpen, ook al hangt daar een prijskaartje aan vast. Trump heeft het internationale handelsstelsel verzwakt. Maar in de patstelling met Zuid-Korea, Canada, Mexico en tot op zekere hoogte ook met de Europese Unie, heeft hij belangrijke handelsvennoten zover gekregen dat ze instemmen met veranderingen die uitmonden in bescheiden onderhandelingssuccessen.

In plaats van het beleid van Trump af te schilderen als een poging om de internationale wereldorde omver te werpen, kunnen die mini-akkoordjes ook gezien worden als een strategie om te wrikken aan de voorwaarden, de overwinning uit te roepen en verder te gaan. China wordt dan de grootste uitdaging voor die strategie. Het resultaat zullen we in 2019 zien, en zal duidelijk maken dat de Trump Show meer te bieden heeft dan enkel die sloopbal.

Gloednieuwe intriges

De omstandigheden zullen anders zijn. De Democraten krijgen het Huis van Afgevaardigden in handen. De al dan niet volledige belastingaangifte van Trump zelf zal onder de loep genomen worden en er zal ook de vraag gesteld worden of het gebruik van zijn eigendommen in strijd is met de grondwet. De Democratische leiders zullen hun collega’s die staan te popelen om een afzettingsprocedure op te starten, in toom houden. Tenzij Robert Mueller, de bijzondere aanklager die op zoek is naar verbanden tussen de campagne van Trump en de inmenging van Rusland in de verkiezingen van 2016, spectaculaire resultaten kan voorleggen.

Bovendien zullen de aandelenkoersen zakken en zal de economie in de loop van 2019 achteruit beginnen te gaan. Dat komt doordat de impuls van de belastingvermindering begint af te zwakken, zelfs wanneer zowel hogere invoerrechten als hogere rentevoeten de groei afremmen. De invoerrechten op Chinese goederen met een waarde van 250 miljard dollar stijgen wellicht van 10 naar 25 procent. De Federal Reserve gaat verder op het ingeslagen pad van monetaire verstrakking. Tegen het midden van 2019 mogen we ons verwachten aan minstens twee rentestijgingen van 0,25 procent.

Hoe zal Trump daarop reageren? Als we met Disastrous Donald te maken krijgen, zal hij zijn agressieve retoriek opdrijven om de aandacht af te leiden. Dan komen er talloze Twitter-tirades tegen de Democraten, steeds scherpere uithalen naar de centrale bank en agressieve ingrepen op terreinen zoals immigratiebeleid, waarmee hij zijn achterban tevreden houdt. Een boos land zal nog bozer worden. En de economie zal er geen spat mee geholpen zijn.

Om die reden is het mogelijk dat Trump een andere aanpak zal uitproberen. Hij zou een akkoord met de Democraten uit zijn hoed kunnen toveren om de fiscale opkikker te verlengen en op die manier de economie overeind te houden. Belastingvermindering die gericht is op de werknemers in plaats van op de rijken is één mogelijkheid, maar de kans is groter dat het een pakket wordt om de Amerikaanse uitgaven voor infrastructuur op te drijven.

In welke mate de economie achteruit zal gaan hangt ook af van de belangrijkste beslissing van Trump in het buitenlandbeleid: hoe zal hij China aanpakken? In veel opzichten staat Trump sterk. Tot nu toe lijdt Amerika minder onder de oorlog over de invoerrechten dan China. Maar Trump wordt ook aan banden gelegd: enerzijds door de schade die een uit de hand lopende handelsoorlog zal berokkenen, anderzijds door de nieuwe en toenemende angst in Amerika voor alles wat uit China komt. Als Trump het snel op een slinks akkoordje gooit met China en er daardoor weinig verandert aan hun onderliggende handelspraktijken, kan hij daarvoor in eigen land aangevallen worden omdat hij zwicht voor een steeds sterker wordende rivaal.

Tijd om iets op te bouwen

De manier waarop Trump dit compromis aanpakt, wordt bepalend voor zijn presidentsambt. Een vooruitziende president zou het als een historische kans beschouwen om de relatie tussen China en de rest van de wereld in een nieuw jasje te steken. En na een sloopbaltactiek van twee jaar zou hij een ommekeer maken naar de opbouw van een nieuwe wereldorde, die meer representatief is voor de werkelijkheid van de 21ste eeuw. Het feit dat we ons moeilijk kunnen voorstellen dat Trump dit zal doen, maakt helaas al veel duidelijk over zijn plaats in de geschiedenis.