Corona krijgt Duitsland niet klein

Duitsland doet het in de coronacrisis goed in vergelijking met Frankrijk, België en Nederland. Het telt opvallend weinig sterfgevallen en op de afdelingen intensive care zijn bovengemiddeld veel bedden beschikbaar. Hoe pakt ons buurland dat aan?

Tegenover ons huis in de Berlijnse wijk Prenzlauer Berg staat een ziekenhuis, waar begin maart een man een eenvoudig bordje aan de muur schroefde: ‘Testcentrum corona’. In het rode bakstenen gebouw was vorige eeuw de grootste daklozenopvang van Berlijn gevestigd. Het was een symbool van de armoede in de jaren dertig. De opvang werd ook lang beschouwd als hét voorbeeld van goede zorg, vanwege de hygiëne en de technische voorzieningen voor het personeel en de mensen die er een onderkomen vonden. Het ziekenhuis stond op de lijst om ontmanteld te worden, maar door het coronavirus zijn er in maart meteen 200 bedden neergezet voor de behandeling van besmette Berlijners.

Dat het bordje voor het testcentrum geen overbodige luxe was, bleek meteen op de maandag die volgde. Op die regenachtige ochtend stond de straat vol snotterende Berlijners. Berlijn schroefde snel het aantal coronatests op tot 8000 per dag, veel meer dan in andere grote Europese steden. Het Berlijnse bedrijf TIB Molbiol kon eind januari als een van de eerste bedrijven in de wereld coronatests leveren. Labs over heel Duitsland kregen testkits, waardoor ze een half miljoen tests per week konden uitvoeren.

De ruime capaciteit in de Duitse ziekenhuizen voor noodzorg, de tienduizenden bedden op de afdelingen intensive care en de grote hoeveelheden tests worden aangevoerd als verklaringen waarom het aantal sterfgevallen onder de coronapatiënten in Duitsland relatief laag is (2,6%). Volgens minister van Volksgezondheid Jens Spahn is het vele testen cruciaal. Minder ernstige zaken worden afgehandeld door de huisartsen, de ziekenhuizen concentreren zich op de zwaardere gevallen. Het aantal bedden op de afdelingen intensive care is opgevoerd tot 40.000. Een voordeel was dat aanvankelijk weinig ouderen besmet raakten.

Goed voorbereid

“We zijn beter voorbereid”, aldus Michael Albrecht, de medisch directeur van het universitaire ziekenhuis Carl Gustav Carus in Dresden en toezichthouder van de universiteitsziekenhuis in Aken. “We hadden daar ook de tijd voor. Dat gold niet voor alle landen. In Italië is het gezondheidssysteem compleet overspoeld en ingestort. Dat verwacht ik niet in Duitsland.”

Albrecht is de belangrijkste arts aan het coronafront in de deelstaat Saksen, die 4 miljoen inwoners telt en relatief weinig besmettingen. Hij vertelt aan de telefoon dat de deelstaat heel wat Italiaanse patiënten overneemt. “We zien dat als een plicht. We hebben alleen al in Saksen drie keer zoveel bedden op de intensive care als in heel Italië.”

Om de ineenstorting van de gezondheidsstelsels te voorkomen en levens te redden, accepteert de Duitse overheid zonder morren enorme economische kosten en een mogelijk diepe recessie. Ook Duitsland moet zoeken naar een evenwicht tussen economische belangen en de bescherming van de volksgezondheid. Dat gaat het land relatief goed af. De vrijheidsbeperkende ingrepen werken volgens Albrecht. “Als de inperkingen geen effect gehad zouden hebben, was dat catastrofaal geweest. De ingrepen zijn heel belastend voor de economie.”

In een internationale vergelijking heeft Duitsland bovengemiddeld veel ziekenhuizen en medisch personeel. In het Duitse zorgwezen is minder bezuinigd dan in sommige andere Europese landen. Sinds 2018 geeft Duitsland elke dag 1 miljard euro uit aan zorg. Het aandeel van de gezondheidszorg in het bruto binnenlands product is 11,2 procent, aldus cijfers van de OESO over 2018. Dat is meer dan de 10,4 procent van België, dat ook tot de Europese top hoort als het gaat om zorguitgaven. “Een halfjaar geleden vond iedereen dat nog te duur”, zegt Albrecht. “Nu we een crisis hebben, is het fantastisch. Hiervoor betalen mensen belasting.”

Vroeg opsporen

Wetenschappers begonnen in een vroeg stadium met het opsporen van de epidemie, zegt Christian Drosten, de viroloog van het Charité-ziekenhuis in Berlijn. Tientallen laboratoria aan universiteiten, ziekenhuizen en overheidsinstellingen namen het voortouw bij het testen van covid-19 in Duitsland. Ze hebben wereldwijd een uitstekende reputatie.

Duitsland maakte relatief snel kennis met het coronavirus en dat was een voordeel. Al in januari bleek er een uitbraak te zijn bij Webasto, een toeleverancier van de auto-industrie in Beieren. Een werkneemster had het virus meegebracht uit China. Uit een reconstructie bleek dat het virus zich via een zoutvaatje in een bedrijfskantine verspreidde onder de Duitse werknemers. Dat soort wetenschappelijk onderzoek naar de overdracht van het virus helpt Duitsland volgens kenners de sterftecijfers laag te houden.

Het bedrijf sloot tijdelijk en werkte nauw samen met de autoriteiten. Duitsland won tijd. Tegen het persbureau Reuters zei Clemens Wendtner, de arts die de patiënten in München behandelde: “Het was een toevalstreffer. We kregen van het personeel alle informatie die we nodig hadden om de infectieketens te reconstrueren. We hebben geleerd dat we die ketens nauwgezet moeten opsporen om ze te onderbreken.”

Ook in Duitsland wordt niet iedereen met symptomen getest. Maar het land heeft veel meer tests dan de omringende landen. Los daarvan heeft het gezaghebbende Robert Koch Instituut drie grote bloedonderzoeken aangekondigd om de opgebouwde immuniteit tegen het virus in het land vast te stellen. Met bloedonderzoeken kunnen mensen worden geïdentificeerd die corona hebben gehad en niet langer besmettelijk zijn, en mogelijk ook niet meer besmet kunnen worden.

Nijpend tekort

Dat niet alles in Duitsland perfect werkt, blijkt uit het nijpende tekort aan mondkapjes, medicijnen, beschermende brillen, ontsmettingsmiddelen en wegwerphandschoenen. Het roept de vraag op wat het overschot aan ziekenhuisbedden waard is, als er onvoldoende personeel is dat in beschermende kleding zijn werk kan doen.

Bondskanselier Angela Merkel heeft contact gezocht met de Chinese president Xi Jinping voor de levering aan Duitsland. Het land zet daarnaast alles op alles om de eigen productie van beschermende kleding te verhogen en de afhankelijkheid van Azië te verminderen. Nu komen vrijwel alle leveringen uit China, tegen extreme prijzen.

Bedrijven van klein tot groot zegden hun hulp toe. Siemens, de Volkswagengroep en BMW herprogrammeren hun machines. Dach, een maker van beschermende kleding uit Rastatt, maakt maskers met het label ‘made in Germany’. Volgens het bedrijf heeft de pandemie de zwakke punten van het Duitse gezondheidssysteem blootgelegd, met “te veel kostenbesparende maatregelen op de verkeerde plekken”.

Versnipperde kennis

“Ons systeem wordt nu op een ongekende manier op de proef gesteld”, zegt Jan Böcken van de denktank Bertelsmann Stiftung. “De Duitse zorg ziet er beter uit dan in andere landen. Maar we zullen moeten bewijzen dat onze crisismechanismen werken. Onze kennis is versnipperd en we hebben een enorm tekort aan verplegend personeel.”

De regering-Merkel heeft miljarden extra beschikbaar gesteld voor de ziekenhuizen om de toestroom op te vangen. De Duitse spoedeisende hulp is nog niet overspoeld. Franse patiënten zijn met helikopters naar Baden-Württemberg gebracht, Nederlanders naar Noord-Rijnland-Westfalen en Italianen naar het oosten van Duitsland. Michael Albrecht doet de coördinatie voor de 35 ziekenhuizen in zijn regio. “De hoge dichtheid aan ziekenhuizen is een gigantisch voordeel in een crisis als deze. Maar het is ook een nadeel. De kennis is versnipperd en het ontbreekt vaak aan centrale aansturing.”

De Duitse ziekenhuizen stonden vorige zomer om die reden ter discussie. De Bertelsmann Stiftung pleitte in een studie voor een halvering van het aantal ziekenhuizen van 1400 tot 600. Jan Böcken, die het onderzoek leidde, houdt vast aan die these: “De concentratie van specialisatie is hard nodig voor een betere zorg.”

Digitale inhaalslag

De pandemie maakt ook duidelijk dat de digitalisering van de Duitse gezondheidszorg achterloopt. Scepsis, bureaucratie en de relatief strenge regels voor de bescherming van persoonsgegevens zitten het land dwars. Artsen voeren maar mondjesmaat videogesprekken en het digitaal vastleggen en delen van patiëntendossiers is nog toekomstmuziek. De coronacrisis zet Duitsland onder druk om een inhaalslag te maken.

Overal ter wereld rollen overheden en bedrijven apps voor smartphones uit, om nieuwe uitbraken van het virus te voorkomen. Blootgestelde personen worden zo snel geïdentificeerd. Het Europese technologieplatform Pepp-PT werkt met 130 deelnemers uit de wetenschap en het bedrijfsleven aan de technologie. De Berlijnse start-upwereld, met bedrijven als Delivery Hero, Ioniq, WeFox, N26, GetYourGuide en Finleap, wil de app ontwikkelen.

Maar door hun duistere geschiedenis moeten veel Duitsers weinig hebben van het neuzen van bedrijven en overheden in privézaken. Het Pepp-PT-collectief en het Berlijnse start-upinitiatief benadrukken dat ze een architectuur bouwen die de privacy respecteert, in overeenstemming met de Europese normen en standaarden. Apps die met de Pepp-PT-architectuur werken, registreren niet waar gebruikers zijn geweest en wie de besmette persoon was. Als een van de met elkaar verbonden personen positief test op corona, kan de app alle andere contacten waarschuwen, zodat ook zij kunnen worden getest. Het gebruik van Bluetooth wordt gezien als minder ingrijpend voor de privacy dan het in kaart brengen van mensen en hun locaties op basis van netwerken of satellieten.

Ook Christian Drosten, de belangrijkste coronaviroloog van Duitsland, onderstreepte het belang van de app. “We hebben die app echt nodig en we moeten zo veel mogelijk mensen ervan overtuigen die te gebruiken.”

Duitsland hoopt te bewijzen dat de gezondheidszorg in het land in het hart van Europa inderdaad zo robuust is als zijn reputatie. De succesvolle uitrol van de nieuwe technologie kan daarbij helpen.