Coen Teulings (Centraal Planbureau): ‘De kans is klein dat volgende Nederlandse regering haar regeerperiode zal uitzitten’

Als directeur van het Nederlandse Centraal Planbureau (CPB) was Coen Teulings tussen 2006 en 2013 een bevoorrechte getuige van de Nederlandse economische en politieke ontwikkelingen. Hij laat zijn licht schijnen over de Nederlandse parlementsverkiezingen.

Het CPB is het voornaamste economische onderzoeksinstituut bij onze noorderburen. Het rekent bij elke verkiezing de programma’s van alle partijen door op hun sociaaleconomische impact. Na zijn vertrek bij het CPB ging Coen Teulings als hoogleraar economie aan de slag, onder meer aan de universiteiten van Cambridge, Amsterdam en Utrecht. Ook hij kijkt vandaag naar wat in de Nederlandse verkiezingen op het spel staat.

De stembusgang in Nederland is uiteraard overwoekerd door de coronapandemie. “Corona domineert het verkiezingsdebat volledig. Dat heeft het inhoudelijke debat doodgeslagen. En, zoals we vaak in crises zien, schaart iedereen zich achter de leider”, vertelt Teulings. Hij verwijst naar Mark Rutte, de leider van de Nederlandse liberale partij VVD en de vorige Nederlandse premier. Hij is de gedoodverfde favoriet voor de verkiezingsoverwinning.

Hoe sterk is de positie van Mark Rutte en de VVD?

COEN TEULINGS. “Een maand geleden lagen ze een straatlengte voor in de peilingen. Die voorsprong is ondertussen gehalveerd, maar de VVD zal de grootste partij blijven, naast de links-liberale D66. Wat de PVV van Geert Wilders zal doen, is moeilijk te voorspellen.”

Welke andere onderliggende tendensen behalve corona zijn belangrijk in deze verkiezingen?

TEULINGS. “Mark Rutte zei onlangs zelf dat Nederland een diep socialistisch land is. Dat is een belangrijke uitspraak. Het betekent dat, als de VVD de grootste partij van het land wordt, ze in de kern ook een socialistische partij is. Maar zijn observatie klopt. Sociaaleconomisch is Nederland heel erg naar links opgeschoven. De verkiezingsuitslag doet uitschijnen dat linkse partijen zijn weggevaagd, maar de linkse thema’s worden heel sterk opgenomen door rechtse partijen.”

Wat betekent dat inhoudelijk?

TEULINGS. “Er is een algemene afkeer tegen marktwerking, bijvoorbeeld in de zorg of de kinderopvang. Zelfs de PVV profileert zich op die thema’s, met een heel linkse insteek. Het loont voor alle partijen om zich af te zetten tegen meer marktwerking. Alleen ontbreekt het meestal aan wat ze er dan voor in de plaats willen. Er is geen agenda over hoe ze de zorg en kinderopvang dan wel willen organiseren.”

Welke rol speelt Europa in deze verkiezingen?

TEULINGS. “Het is na corona en de verlinksing een derde belangrijke onderstroom van deze verkiezingen. De nieuwe pan-Europese partij Volt komt voor het eerst op. Ze zal drie of vier zetels binnenhalen. Het links-liberale D66 gaat ook een goede uitslag tegemoet. Daarmee zie je dat het hevige anti-Europese sentiment waar Nederland voor bekend is, voorbij is. Denk aan Rutte en Hoekstra, die enorm tegenwerkten tijdens de onderhandelingen over het Europese coronaherstelfonds. Nederlanders schamen zich daar bijna voor en vooral jongeren zetten zich daartegen af. Het is iedereen duidelijk dat als wij de Britten hun rol van dwarsligger in de EU overnemen, we daar de rekening voor gepresenteerd zullen krijgen.”

U zegt dat corona belangrijke inhoudelijke thema’s weggedrukt heeft. Welke zijn dat zoal?

TEULINGS. “We hebben een probleem op onze woningmarkt. Er zijn niet genoeg betaalbare woningen, dus moet er veel bijgebouwd worden. Natuurlijk wil de helft van Nederland in Amsterdam wonen, wat een deftig woningbeleid bemoeilijkt. Daarnaast is de achteruitgang van en in het Nederlandse onderwijs dramatisch. Jaar na jaar glijden we naar beneden in de PISA-rangschikking. Vreemd genoeg heeft dat geen enkele rol gespeeld in deze verkiezingscampagne, terwijl de kwaliteit van je onderwijs grotendeels je toekomstige welvaart bepaalt.”

Welke investeringsprioriteiten moet de volgende Nederlandse regering vooropstellen?

TEULINGS. “Zonder twijfel: onderwijs. De grote vraag is of er in die regering eensgezindheid is over hoe je dat doet. Daarnaast heeft onze arbeidsmarkt een groot probleem. Door de flexibilisering is het volwaardige arbeidscontract voor jongeren bijna verdwenen. Heel veel werknemers zijn ZZP’er (zelfstandige zonder personeel, nvdr). Iedereen is ervan overtuigd dat dat ongedaan gemaakt moet worden. Dat zal wat geld kosten, maar het levert koopkracht op voor wie onder het huidige systeem uit de boot valt.”

Welk beleid verwacht u rond klimaat, milieu en energie?

TEULINGS. “De VVD heeft altijd geweigerd de klimaatgevolgen van zijn programma te laten doorlichten. Dat zegt veel over de verbintenis die ze wil aangaan op dat gebied. Mark Rutte zegt altijd dat het klimaat belangrijk is, maar dat we vooral aan het draagvlak moeten denken. Hij zal nooit klimaatmaatregelen nemen die kiezers tegen de haren in strijken. Als de kiezer zegt niet te willen betalen voor klimaatbeleid, dan zal een regering onder de VVD daar ook niet voor betalen. Met andere woorden: Europa zal ons moeten dwingen.”

Verwacht u een hechte nieuwe regering?

TEULINGS. “Er staan drie belangrijke parlementaire onderzoeken op til: over het gevoerde coronabeleid, over de aardbevingen die de gaswinning in Groningen veroorzaakte en over de toeslagenaffaire. Er ligt dus voldoende politiek dynamiet klaar dat in het gezicht van Rutte kan ontploffen. De kans is klein dat volgende regering haar regeerperiode tot het einde zal uitzitten.”