Cind Du Bois (Koninklijke Militaire Hogeschool): ‘Een blokkade van de haven van Antwerpen zou niet te onderschatten zijn’

Waar gaat het naartoe in Oekraïne en het Midden-Oosten? Hoeveel van zijn verkiezingsbeloftes zal Donald Trump in beleid omzetten? Staat de Europese Unie sterk genoeg om al die uitdagingen het hoofd te bieden? Geopolitiek wordt in heel de wereld hoog spel gespeeld. Cind Du Bois overschouwt alles met realisme en reflecteert over handel en protectionisme, over oorlog en vrede.

Als gewoon hoogleraar economie aan de Koninklijke Militaire Hogeschool kijkt Cind Du Bois met een bifocale blik naar de wereld. Met de ene lens volgt ze al wat geopolitiek en defensie aangaat, met de andere schat ze de impact daarvan op de economie in. De verstrengeling tussen die twee fronten is de jongste jaren versterkt, onder meer door verschillende oorlogen en de opkomst van populistische politici die spanningen op de spits drijven.

Maar de ernst van die ontwikkelingen is nog niet tot iedereen doorgedrongen, merkt ze. “Mijn generatie is op dat vlak verwend. In het verre buitenland hoorden we het af en toe wat rommelen, maar voor de rest was daar weinig bewustzijn rond. Zelfs nu merk ik bij de bevolking helemaal geen gevoel van dringendheid. Dat komt omdat mensen het zelf nog niet voelen.”

Op de vraag of we niet uit het oog dreigen te verliezen dat Europa in essentie een vredesproject is, heeft ze een duidelijk antwoord. “Mensen beseffen te weinig dat we onze welvaart te danken hebben aan die vrede. En voor mij is het helder: als je vrede wilt, moet je voorbereid zijn op oorlog.”

Hebt u in uw persoonlijke leven al zaken bijgestuurd?

CIND DU BOIS. “Ik heb me onlangs kandidaat gesteld als reservist bij de marine. En ik heb mijn zoon ingeschreven voor een militaire stage van een week bij defensie in de komende zomer. Dat kan vanaf 16 jaar. Ik heb niet de gewoonte hem iets op te leggen, maar ik vind het belangrijk dat hij dit doet.”

Waarom uw keuze voor de marine?

DU BOIS. “Onlangs voer ik mee op een van onze patrouilleschepen en ik was onder de indruk van hoe belangrijk de marine is voor onze veiligheid. Als je vaart langs alle energie- en data-infrastructuur in onze wateren zie je pas hoe kwetsbaar we op dat gebied zijn. Mensen en bedrijven beseffen dat te weinig. Een Finse collega vertelde me onlangs dat als er in hun wateren een bepaalde kabel doorgeknipt zou worden, ze twee weken zonder stroom zitten.”

Zijn er vergelijkbare dreigingen voor België?

DU BOIS. “Een blokkade van de haven van Antwerpen zou niet te onderschatten zijn. Men doet soms meewarig als Bart De Wever luchtafweersystemen voor de haven vraagt, tot het eerste bedrijf daar wegtrekt of er zich niet vestigt omdat het zich niet beschermd voelt. Dan gaan de ogen misschien wel open.”

Is de politiek voldoende van zulke dreigingen doordrongen?

DU BOIS. “Ik zat met andere academici in het strategische comité van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS). Een van onze opdrachten was een visie te maken over hoe de geostrategische omgeving er in 2030 en 2040 zou uitzien. In ons rapport stelden we vast dat onze defensie in een bepaalde richting is uitgebouwd, heel erg op expedities gericht en minder op materieel zoals tanks of munitie. Daardoor zijn we kwetsbaar, mocht er opnieuw een conventionele oorlog uitbreken. Toen we dat in de Kamercommissie voorstelden, werden we net niet uitgelachen. Niet veel later brak de oorlog in Oekraïne uit.”

Bij defensie is dat bewustzijn er hopelijk wel?

DU BOIS. “Defensie maakt regelmatig strategische vooruitzichten. Binnenkort maken we er weer een. Dat zijn uitgebreide oefeningen in scenarioanalyse waarbij je helemaal out-of-the-box denkt op lange termijn en werkt op die uiterste scenario’s. De Belgische defensie staat daar redelijk ver in.”

Zijn bedrijven zich voldoende bewust van de geopolitieke risico’s?

DU BOIS. “Wij onderzoeken hoe vaak Belgische beursgenoteerde bedrijven daaraan refereren in hun bedrijfscommunicatie. Het is nog te vroeg voor definitieve resultaten, maar er is een duidelijke stijging te zien van de verwijzingen naar geopolitieke risico’s. Geo-econoom is ook zo’n nieuwe functie die in steeds meer bedrijven voorkomt. Het bewustzijn dat geopolitiek en economie verstrengeld zijn, is er zeker.”

Is dat ook aan andere zaken te merken?

DU BOIS. “Ieder land wil duidelijk zijn eigen industrie bevoordelen. Bij Donald Trump lijkt dat een evidentie met zijn America First- en MAGA-beleid, maar zelfs Joe Biden deed dat. Ik las ergens dat Biden dezelfde is als Trump, maar dan met tafelmanieren. En China voert al veel langer een eigen industrieel beleid. Op dat gebied is er een opbod bezig. Economisch beleid wordt daarmee een belangrijkere variabele in de geopolitieke ontwikkelingen, als oorzaak en als instrument.”

Is Trumps retoriek over invoerheffingen daar een voorbeeld van?

DU BOIS. “Inderdaad. Het grootste slachtoffer daarvan zal de Amerikaanse middenklasse zijn, die niet langer goedkope Chinese producten kan kopen. Economen verwachten dat Trumps beleid de inflatie zal aanwakkeren, maar hij is in staat de schuld daarvoor op andere landen af te schuiven. Het zou goed kunnen dat de economische relaties tussen China en andere landen daardoor sterker worden.”

Moet Europa net als onder de vorige Trump-legislatuur inzetten op handelsakkoorden?

DU BOIS. “Ja. We moeten zo veel mogelijk inzetten op friendshoring, zoals nieuwe handelspartners zoeken. Het antwoord kan niet zijn dat we allemaal op onszelf terugplooien. Dan beland je in een negatieve spiraal. Europa zit tussen de Verenigde Staten en China, maar het moet vooral zijn eigen belangen verdedigen door akkoorden te sluiten met andere partijen, in Afrika bijvoorbeeld. Daar moet Europa proberen een alternatief te bieden voor de Chinese investeringen van het Belt-and-Road-programma.”

Dreigen we het pleit te verliezen?

DU BOIS. “De Europese Unie is nog altijd de belangrijkste handelspartner van Afrika. Ook de meeste buitenlandse investeringen daar gebeuren door Europese bedrijven, maar de Chinese investeringen zitten er in de lift. Chinese bedrijven spelen het zeer slim en zijn bevoordeeld door de massale overheidssteun.”

Is het idee dat economie ook strijd is niet te ver doorgeschoten de jongste jaren?

DU BOIS. “Dat is constant zoeken naar een evenwicht. Samenwerking is nog altijd de basis en het vertrekpunt voor kennisontwikkeling. Sommigen spreken van een volledige economische ontkoppeling van China, maar dat is economische zelfmoord. Anderzijds moeten we ook niet naïef zijn. Voor een aantal zaken zoals batterijen en de benodigde grondstoffen moeten we economisch minder afhankelijk worden van China. Voor andere zaken niet. 98 procent van onze kerstballen uit China komt uit China. Rond zulke zaken moet je zeker geen opbod van invoerheffingen beginnen.”

De herverkiezing van Trump zet binnen de NAVO ook een en ander op scherp. Wat moeten we daarvan verwachten?

DU BOIS. “Het wordt uitkijken naar wat er met de NAVO zal gebeuren en vooral hoe de defensie-uitgaven van NAVO-lidstaten zullen evolueren. Het Amerikaanse parlement heeft er ondertussen voor gezorgd dat de Verenigde Staten niet zomaar uit de NAVO kunnen stappen. De sterkte van de NAVO is het artikel 5, dat bepaalt dat als een lid wordt aangevallen de andere leden komen helpen. Maar dat werkt enkel als de vijand gelooft dat ook de Verenigde Staten dat ook echt zullen doen.”

Hoe staat het met de defensie-uitgaven in Europa?

DU BOIS. “Die gaan omhoog. Veel landen komen al aan of gaan richting het doel van 2 procent. Alleen kan de Europese defensie-industrie niet volgen. De bestellingen stijgen, maar de inkomsten niet. Tussen de inval in Oekraïne en midden 2023 heeft Europa heel veel defensiemateriaal aangekocht, maar bijna vier vijfde daarvan kwam van buiten Europa.

“We hebben decennialang onze defensie-industrie afgebouwd en daar betalen we nu de prijs voor. De Europese Commissie wil dat verhelpen met haar European Defence Industry Strategy. Dat zou twintig jaar geleden ondenkbaar zijn geweest. Al zal de uitvoering weer botsen op nationale belangen.”

Hoe doet België het op dat gebied?

DU BOIS. “Twee jaar geleden lanceerde ons land een Defence Industry Research-strategie. Tegen 2030 zouden we 1,8 miljard euro in onderzoek en ontwikkeling investeren. Voorts wil men kijken wat er in België al is aan defensie en wat onze concurrentiële voordelen zijn. Daarnaast zet de nieuwe Vlaamse regering ook in op defensie als een strategische sector.

“We moeten niet naar een oorlogsindustrie, maar we moeten wel een manier vinden om bedrijven en mensen efficiënter in te zetten binnen defensie. Het aantal kandidaat-reservisten groeit zo snel dat de Belgische defensie niet kan volgen. Dat is op zich goed nieuws. Maar voor grote bedrijven is het wel makkelijker om een tijdlang mensen te missen voor zo’n opleiding dan bijvoorbeeld voor kmo’s. Defensie zou bijvoorbeeld kunnen inzetten op het trainen en opleiden van werknemers waar de bedrijven op hun beurt ook iets aan hebben.”

Om te eindigen bij waar we begonnen waren: waarom niet gewoon de dienstplicht opnieuw invoeren?

DU BOIS. “Daar ben ik geen voorstander van, maar we moeten wel creatiever zijn in hoe burgers en bedrijven kunnen samenwerken met defensie.”