Carmen Reinhart (vicevoorzitter Wereldbank) over de stijgende prijzen: ‘De situatie is extreem gevaarlijk’

Carmen Reinhart (66), de vicevoorzitter van de Wereldbank, werpt een blik op de wereldwijde gevolgen van de stijgende prijzen en de riskante aarzeling van de centrale banken.

De consumentenprijzen in de westerse economieën stijgen sneller dan ze in decennia hebben gedaan. Hoelang gaat dat nog door?

CARMEN REINHART. “Nog heel lang, vrees ik. In 44 procent van de ontwikkelde economieën en in drie kwart van de opkomende landen en de ontwikkelingslanden bedraagt de inflatie 5 procent of meer. Er zijn gemeenschappelijke oorzaken, zoals de wereldwijde aanbodschokken, naast heel uiteenlopende oorzaken.”

Zoals?

REINHART. “We vergelijken de situatie vaak met de jaren zeventig, de laatste keer dat de wereldeconomie met een hoge inflatie kampte. Het verschil is dat er toen één aanbodschok was: hoge olieprijzen. Nu zijn het de bevoorradingsketens, de grillige transportkosten, een wanverhouding tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Het is van alles.”

De ontwikkelde economieën reageerden op de pandemie met enorme uitgavenprogramma’s. Zij hebben de macro-economische gevolgen snel overwonnen.

REINHART. “Ja, maar tegen welke prijs? De overheidsschuld is enorm, ook in de Verenigde Staten.”

Het is dus een geluk dat de Republikeinen in het Congres ervoor gezorgd hebben dat de reddingspakketten van president Joe Biden niet nog groter werden?

REINHART. “De Republikeinen hebben veel schulden gemaakt. Maar het feit dat de inflatie een wereldwijd karakter heeft, valt niet te verklaren door de toegenomen schuld. Er zijn andere oorzaken: de centrale banken zijn er niet in geslaagd tijdig en adequaat op de inflatie te reageren. Ook in de jaren zeventig deden de centrale banken veel te weinig om de inflatie te bestrijden. En het weinige dat ze deden, kwam te laat.”

Nu heeft de Fed verschillende rentestappen aangekondigd. In maart zal de Amerikaanse centrale bank ook stoppen met de aankoop van overheids- en bedrijfsobligaties. Daardoor zou de rente stijgen. Is dat niet genoeg?

REINHART. “De ommekeer is veel te klein. Uit onze studies blijkt dat de basisrentetarieven in het verleden met ten minste 3 procentpunten stegen. Nu zou de basisrente van 0 naar 1,25 of 1,5 procent klimmen tegen het einde van het jaar. Beslissingen uitstellen legt de kiem voor draconische maatregelen in een later stadium.”

De Fed verhoogt tenminste de rente. De Europese Centrale Bank (ECB) wacht af.

REINHART. “De ECB zal de rente hooguit tegen eind dit jaar verhogen. En als er een nieuwe coronagolf komt, zal zelfs dat niet lukken.”

De inflatie in de eurozone is lager dan in de Verenigde Staten en stijgt vooral door de hoge energieprijzen. Daar helpt een renteverhoging niet tegen. Is het niet goed dat de ECB afwacht?

REINHART. “De ECB heeft een fundamenteel probleem. In Duitsland of België is de inflatie 6 of 7 procent, in Frankrijk slechts 3 procent. Dat maakt het moeilijk voor de ECB om te reageren. Maar ik blijf erbij dat er te weinig gebeurt. Ook in Europa.

“Veel economen zeggen dat schulden geen probleem zijn, omdat de rente laag is. Maar wat als ze niet meer laag is? Kijk naar de enorme schulden van de bedrijven, vooral in de Verenigde Staten. Veel bedrijven zijn miserabele debiteuren, er zijn veel te veel rommelobligaties. De banken hebben de toekenning van leningen aan te lakse voorwaarden verbonden. Dus, alleen al kijkend naar de financiële markten, zijn er genoeg redenen waarom een renteomslag gevaarlijk kan uitdraaien.”

Dreigt een financiële crisis zoals die van 2008?

REINHART. “Ik sluit dat niet uit, maar één ding is zeker: de situatie is veel kwetsbaarder dan in de jaren zeventig, omdat tegenwoordig zoveel afhangt van de aandelenmarkten. Bovendien is de invloed van de politiek op de centrale banken enorm, vooral in Europa. De centrale banken zijn alleen op papier onafhankelijk. De schulden zijn veel te hoog en de centrale banken handelen veel te afwachtend. De situatie is uiterst gevaarlijk.”

Waarom nemen de centrale banken geen radicale maatregelen?

REINHART. “Geen centrale bankier wil degene zijn die de aandelen en de activaprijzen onderuithaalt.”

Centrale bankiers hoeven toch niet herkozen te worden door het volk?

REINHART. “Nee, maar de druk van de ministers van Financiën is groot. Dat was al het geval na de financiële crisis van 2008. Ook toen hebben de centrale banken hun crisisbeleid niet doortastend genoeg ingetrokken. Er is een asymmetrie: de centrale bankiers reageren altijd heel doortastend in een crisis, maar zijn heel terughoudend om het monetaire beleid achteraf weer aan te scherpen.”

Hoever zal de ECB de inflatie laten oplopen voor ze reageert?

REINHART. “Ik weet het niet. Ik weet alleen dat de inflatie niet snel zal verdwijnen.”

We zien in Europa nog geen loon-prijsspiraal.

REINHART. “Dat komt nog wel. Inflatie werkt als een regressieve belasting: eerst stijgen de prijzen, daarna uiteindelijk de lonen. De voedsel- en de energieprijzen gaan al omhoog. De mensen hebben minder geld en voelen dat in de woonlasten, de energiekosten en de voedselprijzen. We gaan een fase in waarin de inflatieverwachtingen zullen stijgen en de mensen een hoger lonen zullen eisen.”

Moeten de regeringen, om een loon-prijsspiraal te voorkomen, de hogere kosten compenseren?

REINHART. “In theorie kunnen ze alles doen, maar wat ze ook doen: geen prijsafspraken! Argentinië doet dat voor wat wel de 48ste keer lijkt, en het is altijd mislukt. De beste oplossing is de frontale aanval.”

Bedoelt u de rente verhogen?

REINHART. “Ja. Ik besef dat de kosten op korte termijn niet onaanzienlijk zouden zijn. In het Westen zou het gevaar op een recessie toenemen. In de opkomende landen en de ontwikkelingslanden zou het gevaarlijk zijn omdat zij een zware schuldenlast hebben. Wachten geeft ze misschien wat tijd. Maar om wat te doen? Er is geen elegante oplossing.”

In hoeverre hebben de opkomende landen en de ontwikkelingslanden last van inflatie?

REINHART. “Zeer veel. Hogere rentetarieven betekenen een geringere instroom van kapitaal, muntdevaluaties, hogere kosten voor de schuldendienst en een grotere kwetsbaarheid van de economie. Inflatie is echt slecht voor opkomende markten en ontwikkelingslanden. Niet alleen om macro-economische redenen, ook om het regressieve effect. Voor het eerst sinds 1998 zijn de armoedecijfers gestegen als gevolg van de covid-schok. Het risico op sociale onrust neemt toe wanneer de taart kleiner wordt en oneerlijker wordt verdeeld.”

Is dat de reden waarom de machthebbers in sommige landen intern en extern agressiever reageren, zoals Vladimir Poetin in Rusland en Recep Tayyip Erdogan in Turkije?

REINHART. “Ik wil het niet te simpel voorstellen, maar de Arabische Lente had veel te maken met stijgende voedselprijzen. Zulke pieken hebben we ook in Latijns-Amerika gezien. De kosten zijn hoog, als we niets doen aan de inflatie.”