10 dingen die u moet weten over de digitale euro: is het zoals bitcoin en wat zijn de gevolgen voor banken?

De mogelijke komst van een central bank digital currency naar de eurozone beroert de gemoederen. Wat wil de Europese Centrale Bank (ECB) bereiken met zo’n digitale euro? En wat is het verschil voor de consument met eurobetalingen die nu al elektronisch gebeuren?

Vorige week belegde de Nationale Bank van België een conferentie om over de onderzoeksfase van haar digitale-europroject te communiceren. De bijeenkomst focuste op de pro’s en contra’s van een eventuele introductie van de central bank digital currency (CBDC). Veel mitsen en maren dus, zonder een concreet ontwerp. Maar wie tussen de regels leest, ziet de ontwikkeling van de govcoin-technologie als een voldongen feit. De formele beslissing over de lancering zal, volgens De Tijd, wellicht na de Europese verkiezingen van juni 2024 genomen worden.

Het Brusselse colloquium was er vooral om de kritiek te pareren die het concept al kreeg te verwerken. De complotruis die uit de krochten van het internet over CBDC’s opborrelt, is de beleidsmakers een doorn in het oog. “Het debat is niet meer rationeel”, beklemtoonde Pierre Wunsch, gouverneur van de NBB. Maar ook nuchterder waarnemers dan internettrollen stellen zich vragen bij zowel de noodzaak als de concrete uitvoering van het project. Tien vragen over de digitale euro – zoals die er nu voor staat.

1. Wat is het?

De digitale euro is een extra elektronisch betaalmiddel voor iedereen in Europa, zowel online als offline.

2. Wat is het verschil met het digitale geld van nu?

Het belangrijkste onderscheid is dat de digitale euro wordt uitgegeven door een centrale bank, de ECB, en niet door een commerciële bank, zoals ING, BNP Paribas Fortis of KBC. Nu worden alleen de biljetten en de munten, die je afhaalt aan een automaat, door centrale banken uitgegeven. Nu mensen minder en minder in cash afrekenen, willen centrale banken een digitale optie ontwikkelen. De digitale euro, een digitale versie van cash geld dus, zou ook rechtstreeks door de centrale bank gecontroleerd worden.

3. Hoe gaan we het gebruiken?

De digitale euro zal gekoppeld zijn aan een bankrekening bij een commerciële bank, stelt NBB-directeur Tim Hermans. Het is dus niet zo dat gebruikers een rekening bij de ECB openen. De gedachte was eerder dat gebruikers tot 3.000 euro aan digitale euro’s op hun rekening kunnen zetten, maar dat bedrag staat nog niet in steen gebeiteld. Als iemand een uitgave heeft van meer dan 3.000 euro, zou die daarvoor de andere centen op zijn bankrekening kunnen aanspreken. Het bedrag van 3.000 euro aan digitale euro’s zou telkens opnieuw aangevuld kunnen worden. De gebruiker bepaalt met welk geld hij betaalt: met centralebankengeld (de digitale euro’s) of giraal geld van de commerciële bank. Voor kleinere bedragen zal er een vorm van anonimiteit mogelijk zijn, naar analogie met cash.

4. Waarom heeft Europa het nodig?

De Europese betaalmarkt is heel versnipperd, betoogt Hermans. Er bestaat niet zoiets als één digitaal betaalmiddel voor de hele eurozone. Elk land heeft zijn eigen systeem ontwikkeld. In België is dat Bancontact, in Nederland Ideal. Dat zorgt ervoor dat een Belg met zijn bankkaart bijvoorbeeld niet overal in Portugal kan betalen. Digitaal betalen overal in de eurozone kan enkel via de Amerikaanse netwerken van Visa en Mastercard/Maestro. Dat betekent ook dat alle fees naar die Amerikaanse bedrijven gaan. Als de ECB een eigen betaalschema ontwikkelt, zouden ook de inkomsten in Europa blijven.

Elke centrale bank is bezig met CBDC’s. De ECB kon niet achterblijven als ze de positie van de euro wil verdedigen en consolideren.

Hermans geeft toe dat de introductie van de digitale euro minstens evenzeer ingegeven is door geostrategische overwegingen: elke centrale bank is bezig met CBDC’s (China, de Verenigde Staten,…). Daarnaast zijn er allerlei private initiatieven met cryptomunten en stablecoins. De ECB kon niet achterblijven als ze de positie van de euro wil verdedigen en consolideren.

Strategisch is het ook belangrijk om ervoor te zorgen dat Europa niet afhankelijk is van Amerikaanse bedrijven als Visa en Mastercard. Wat als die netwerken en betaalschema’s om een of andere reden niet meer beschikbaar zouden zijn? Of als beide bedrijven uit Europa zouden vertrekken? De oorlog in Oekraïne heeft geleerd dat Europa ervoor moet zorgen dat het strategisch onafhankelijk is voor cruciale diensten als de energievoorziening, maar dus ook betalingsdiensten en -faciliteiten.

5. Wat is het grootste voordeel?

De particulier zal gratis van de basisdienst kunnen gebruikmaken. Hij kan dus gratis digitaal betalen in de hele eurozone. Voor de handelaar zal het systeem goedkoper zijn dan het huidige, omdat de ECB met een eigen ontwikkeld betaalschema zal werken. De ECB zal een stuk van de kosten zelf dragen, waardoor de handelaar minder fees zal moeten betalen dan bij Visa en Mastercard.

6. Waarom is het zo controversieel?

Scepsis tegenover de overheid vormt de basis van veel kritiek. Critici zien er een anti-privacytool in om de financiële transacties van gewone burgers in kaart te brengen. Het grootste doemscenario voor velen is dat de digitale euro ‘programmeerbaar’ wordt. Dat zou betekenen dat de staat straks kan bepalen waar gebruikers hun digitale munten aan spenderen. Bijvoorbeeld aan goederen of diensten met een lage koolstofvoetafdruk. Angstvallig wordt vaak gewezen naar het Chinese sociaalkredietsysteem, dat door de communistische overheid is geïmplementeerd om burgers een bepaald aantal punten te geven op basis van hun gedrag.

7. Hebben critici een punt?

De ECB en de Europese Commissie zeggen gehoor te geven aan de critici. “We zullen het zo ontwerpen dat het geen data bijhoudt en dat het niet programmeerbaar is”, beklemtoonde projectleider Evelien Witlox op de conferentie. De ECB zegt bovendien niet over de toegang te beschikken tot gegevens van wie waarvoor betaalt.

‘Je kunt mensen zoveel overtuigen als je wil, je hebt er geen vat op als ze elkaar opjutten over een overheid die iedereen in het oog houdt.’

Erik Luts, hoofd innovatie van KBC

Maar: “Je kunt mensen zoveel overtuigen als je wil, je hebt er geen vat op als ze elkaar opjutten over een overheid die iedereen in het oog houdt”, merkte dan weer Erik Luts, hoofd innovatie van KBC, op tijdens het panelgesprek aan het einde van de conferentie.

Om de berichtgeving wat te verfijnen en “weerwerk te bieden aan alle onwaarschijnlijke verhalen uit politiek gewin, hebben we beslist onze communicatie-inspanningen op te drijven”, meldde NBB-directeur Hermans.

8. Betekent dit het einde van cash?

Neen. De Europese Commissie benadrukt dat het digitale overheidsgeld een aanvulling wordt op het betaalsysteem en geen vervanging is van cash.

9. Hoe verhoudt de digitale euro zich tot cryptomunten?

Het concept van de e-euro is beginnen te leven in 2021, het jaar van de cryptoboom. Toen schoot ’s werelds grootste cryptomunt, de bitcoin, naar een recordkoers van 68.000 dollar. Nu wordt echter met geen woord meer over de blockchain gerept. De basis van de technologie zou het zogenoemde Eurosysteem worden. Dat is het IT-systeem dat gebruikt wordt als interconnectie tussen de ECB en de nationale centrale banken van de eurozone en dat belast is met de uitvoering van het monetaire beleid.

10. Wanneer zou het er komen?

Als lanceringsdatum schuift Hermans “ten vroegste 2028” naar voren. De ECB hoopte volgens hem aanvankelijk in 2025 met de digitale euro te kunnen starten, maar dat was een te optimistische inschatting. Daarvoor is de materie te complex, en er zal nog moeten worden onderhandeld met de banken over de precieze modaliteiten en gebruikswijze, zegt de directeur van de NBB.