‘Aanhangers van de democratie moeten voorkomen dat ze wordt uitgehold’

Het voorbije jaar was armzalig voor de democratie. Van Caïro tot Caracas hebben despoten andersdenkenden opgesloten, betogers vermoord en kranten opgedoekt. Wat kunnen we doen om het op te nemen voor de democratie? Dat vraagt Robert Guest, redacteur buitenland van The Economist, zich af.

Ten eerste mogen we niet in het argument trappen dat een sterke leidersfiguur misschien wel aan te raden is omdat de democratie aangetast is. Soms maken kiezers inderdaad de foute keuze, ja. Maar door het onderlinge evenwicht tussen de drie machten in een volwassen, progressieve democratie wordt de schade beperkt en wordt meestal voorkomen dat die schade blijvend zou zijn. Donald Trump wordt aan banden gelegd door wetten, persvrijheid en professionele ambtenaren. In 2019 zal het Huis van Afgevaardigden hem enthousiast tegenwerken en controleren. Als de kiezers hem beu zijn, kunnen ze hem in 2020 ontslaan. Dat geldt allemaal niet voor de Chinese president Xi Jinping.

Ten tweede moeten we elke aanslag op het pluralisme counteren. In veel landen zullen sterke leiders beweren dat vijanden de staat willen omverwerpen, de nationale cultuur ondermijnen of de toonaangevende godsdienst beledigen. Dat is vaak een voorwendsel om afvallige rechters te verwijderen, mondige journalisten het zwijgen op te leggen en vriendjes van de machthebber de leiding te geven over zogezegd onafhankelijke instellingen.

In China zal de ruimte voor afwijkende meningen inkrimpen, naarmate de staat meer macht naar zich toe trekt met behulp van artificiële intelligentie. In Tanzania zal president John Magufuli iedereen die hem in de weg staat ontslaan of laten arresteren. De populistische president van Brazilië, Jair Bolsonaro, zal laten merken of hij de democratische beperkingen aanvaardt.

In Europa zal in Polen de heersende partij nog meer instellingen uitbenen en volproppen met onbekwame loyalisten. Viktor Orban, de eerste minister van Hongarije, zal plechtig beloven zijn volk te beschermen tegen moslimmigranten. Intussen zullen zijn maatjes hun macht verzilveren.

Maar de vooruitzichten zijn niet overal mistroostig. In april of mei zal India de grootste verkiezingen uit de wereldgeschiedenis houden. De regerende Bharatiya Janata-partij zou kunnen verliezen. Indonesië zal in april redelijk eerlijke verkiezingen organiseren.

Afrika zal het in 2019 beter doen dan voordien. De stembusgang in Nigeria wordt akelig en bloederig, maar zal ook grotendeels een afspiegeling zijn van de wil van het volk. Onder president Cyril Ramaphosa zal Zuid-Afrika een aantal instellingen rehabiliteren die zijn voorganger heeft proberen te corrumperen.

Alleenheersers planten vaak de kiem voor hun eigen ondergang. Als mensen met een afwijkende mening het zwijgen wordt opgelegd, krijgen de leiders ook geen ongewenst maar verstandig advies meer. In 2019 lijken de gewelddadige, onbetrouwbare regimes van Venezuela en Nicaragua kwetsbaar.

De waarheid aan de macht

Zelfs Vladimir Poetin lijkt verzwakt. Uit opiniepeilingen blijkt dat minder dan de helft van de Russische kiezers zijn bewind steunt. Buitenstaanders moeten de sancties tegenover de vrienden van Poetin handhaven. Ze zouden ook de propaganda van het Kremlin moeten counteren met echt nieuws. De schrijfster Anne Applebaum heeft onlangs gezegd dat de dictaturen uit een recent verleden gebaseerd waren op de “grote leugen” (zoals de grootse theorieën van Stalin, Mao en Hitler). De huidige dictaturen zijn gebaseerd op middelgrote leugens. Die moeten voortdurend ontkracht worden. De mensen die denken dat een democratie de minst slechte bestuursvorm is, moeten opkomen voor de waarden waarop ze gestoeld is, waaronder de waarheid.