10 jaar na de crisis: toen 94 miljard nog veel geld was

‘Centrale banken zullen altijd saai blijven’, denkt Jan Smets, de gouverneur van de Nationale Bank. ‘Ze moeten bovenal vertrouwen bouwen.’ Geen gemakkelijke opdracht als je zoals de Europese Centrale Bank (ECB) op een explosief gegroeide balans zit.

De ECB was de eerste centrale bank om geld in markt te pompen, bracht Jan Smets in herinnering op een colloqium van het Belgian Financial Forum over de toekomst van centraal bankieren. Het ging om 94 miljard euro. “De mensen waren verrast over dat bedrag en vonden het veel”, weet Smets nog. Tien jaar later is de balans van de ECB met een duizelingwekkende 3.500 miljard euro aangedikt.

Donderdag nog bevestigde ECB-voorzitter Mario Draghi dat het programma van obligatieaankopen om zo de rente te drukken op zijn einde loopt. Vanaf oktober zal de ECB nog 15 miljard euro per maand in de economie pompen om na december definitief te stoppen. Volgens Smets zal daarmee een belangrijke stap naar een normalisering van het monetaire beleid gezet zijn, al blijft door de lage inflatie een soepel geldbeleid nodig. Dat was ook de prognose van Draghi een dag eerder. Voor het einde van de volgende zomer komt er geen renteverhoging in de eurozone.

Vertrouwen

Hoewel een blik op de balans van de ECB toont hoezeer de tijden veranderd zijn voor de centrale banken, zal de taak van Frankfurt volgens Smets niet fundamenteel wijzigen. “Centrale banken zijn eerder saai en dat ze zullen ze ook blijven. Ze moeten bovenal vertrouwen bouwen.”

Hiervoor moet de centrale bank ten eerste over de prijsstabiliteit waken. Volgens Smets heeft de focus op een inflatie van “minder dan maar dichtbij 2 procent” zijn nut bewezen tijdens de afgelopen crisis. Hij ziet dan ook geen reden om het geweer van schouder te veranderen. Bovendien zullen in de toekomst alle instrumenten die de afgelopen jaren zijn gebruikt om dat doel te bereiken opnieuw worden ingezet. Massaal obligaties opkopen en een lange tijd lage rentes beloven (forward guidance) zullen dus standaard uitmaken van het arsenaal van de centraal bankier.

Toezicht

Een tweede manier waarop de centrale banken vertrouwen moeten zien te bouwen, is als bewaker van de financiële stabiliteit. De boel gewoon opkuisen na een bankencrisis zal niet volstaan, zei Smets. Om een crash te voorkomen kijkt de ECB niet alleen toe op de individuele banken, maar ook op het systeem in zijn geheel. Dat zogenaamde macro-prudentiële toezicht moet de eerste verdedigingslinie vormen als er zich nieuwe problemen voordoen in de financiële sector.

Smets gaf wel aan dat daar nog belangrijke uitdagingen liggen om te onderzoeken wat de afwegingen zijn tussen het monetair beleid en dat macro-prudentieel toezicht. Simpel gesteld zit de centrale bank gewrongen tussen haar twee rollen: enerzijds bepaalt ze de rente, waarmee ze banken kan aanzetten om meer risico’s te nemen, terwijl ze anderzijds toezicht houdt op diezelfde banken om te voorkomen dat ze te veel risico’s nemen.

Een derde en laatste belangrijke manier om vertrouwen te bouwen, is als bewaker van geld. Met de opkomst van digitale munten wacht daar mogelijk een belangrijke uitdaging, al merkte Smets op dat de meest recente crash van de bitcoin en consorten aantoont dat die lang niet de basisfuncties van geld vervullen. Ze zijn niet waardevast en algemeen aanvaard als ruilmiddel. Voorlopig vormen ze daarom geen gevaar voor het voortbestaan van de centrale bank.