Maandag ben ik ziek

Zijn uw werknemers geregeld ziek? En altijd op een maandag? Dan kunt u maar beter tijdig ingrijpen, want arbeidsverzuim brengt heel wat kosten met zich. Het sociaal secretariaat SD Worx legt de bewijzen op tafel.

Belgen hebben de reputatie een bedrijvig volkje te zijn. Althans, dat zetten ze zelf graag in de verf. Noeste werkers in guur weer, heet het. Maar natuurlijk telt ook ons land, en dus ook uw bedrijf, een aantal brossers of gewoon luiwammesen. Het sociaal secretariaat SD Worx deed onderzoek naar het werkverzuim van echte en ingebeelde zieken. Want hun afwezigheid op de werkvloer kost de economie én u een pak geld.

In België bedraagt het arbeidsverzuimpercentage – de verhouding tussen het aantal dagen verzuim en het totale aantal werkdagen – 5,99%. Het echte ziekteverzuim maakt daar met 4,48% het grootste deel van uit, becijferde SD Worx, dat de loongegevens van 2001 bij 9751 werkgevers en 335.106 werknemers analyseerde. De steekproef geeft daarmee een beeld van 14,5% van de Belgische arbeidsmarkt.

“SD Worx onderzocht alleen het verzuim dat het meest relevant is voor de werkgever,” zegt Ilse Flion, productontwikkelaar bij het HR Kenniscentrum van SD Worx. “We hebben alleen rekening gehouden met het externe verzuim – gewettigde en ongewettigde afwezigheid, en afwezigheid door ziekte, arbeidsongevallen, zwangerschap en geboorte. Het interne verzuim – lange koffiepauzes en uren aan de telefoon hangen – hebben we natuurlijk niet bekeken.”

De frequentie en de gemiddelde duur van het ziekteverzuim geven een indicatie van de ernst van het verzuim. Uit het onderzoek blijkt dat werknemers gemiddeld 1,06 keer per jaar afwezig zijn wegens ziekte. De gemiddelde duur per afwezigheid bedraagt 7,5 dagen. Bijna de helft van de werknemers, zo’n 47,6%, was niet afwezig door ziekte. “Als we rekening houden met de niet-verzuimers, dan zijn de werknemers gemiddeld acht dagen ziek per jaar.” Ziekteverzuim dat minder dan een maand duurt, komt het meest voor en kost de werkgever ook het meeste geld.

Het ziekteverzuimpercentage verschilt duidelijk wanneer een vergelijking gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen, arbeiders en bedienden en voltijdse en deeltijdse werknemers. “Het ziekteverzuim wordt niet alleen bepaald door fysieke oorzaken. Er bestaan immers heel veel verschillen tussen de diverse werkgevers- en werknemerskenmerken,” zegt Flion. “Het verzuimpercentage toont ook duidelijke verschillen naargelang van de geografische ligging van de werkgever, de omvang van de onderneming en de sector van de werkgever. Ook andere factoren zoals statuut, leeftijd en anciënniteit spelen een aanzienlijke rol.”

Groter bedrijf, meer ziek

Het absenteïsme stijgt naarmate de omvang van de onderneming toeneemt. In bedrijven met minder dan twintig werknemers bedraagt het ziekteverzuimpercentage 3,49%. Bij ondernemingen met maximaal 1000 werknemers is dat 5%. De regel van ‘hoe groter, hoe zieker’ gaat niet tot in het oneindige op. Bij ondernemingen met meer dan 1000 werknemers zakt het percentage weer. Flion: “Ook de frequentie en de duur van het ziekteverzuim hangen nauw samen met de grootte van het bedrijf. In een kleine onderneming zijn de werknemers gemiddeld 7,2 dagen ziek, terwijl het personeel in grotere bedrijven (tot 1000 werknemers) gemiddeld 8,6 dagen thuisblijft.”

Ligt uw bedrijf in West-Vlaanderen? Dan loopt u het risico dat uw werknemers zich vaker ziek melden dan in de andere provincies. Brussel Hoofdstad scoort het best. Het lage ziekteverzuimpercentage heeft daar waarschijnlijk te maken met de sterke aanwezigheid van de dienstensectoren. West-Vlaanderen, Limburg, Luxemburg en Oost-Vlaanderen hebben hogere verzuimcijfers. West-Vlaanderen spant de kroon met 6,17%, dat ver boven het gemiddelde van 4,48% ligt.

“Deze cijfers moeten voorzichtig geïnterpreteerd worden,” geeft Ilse Flion toe. “De verzuimpercentages zijn betrouwbaar, maar onze steekproef is oververtegenwoordigd in het Antwerpse en ondervertegenwoordigd in Henegouwen, Luik en West-Vlaanderen.” Ook het aantal keren en dagen dat een werknemer ziek is, verschilt van provincie tot provincie. De hoogste frequenties worden genoteerd in Luxemburg, Vlaams-Brabant, Limburg en Oost-Vlaanderen. Ziekteperiodes duren het langst in Luik, Henegouwen, Limburg en West-Vlaanderen.

Ook het geslacht van de werknemers speelt een rol. Het ziekteverzuim is het hoogst bij vrouwen. Voor de arbeidsongevallen geldt het omgekeerde: bij mannen ligt het percentage dubbel zo hoog. Flion: “Het hogere verzuimpercentage bij vrouwen kan deels verklaard worden door de zwangerschappen. Toch merken we bijna dubbel zoveel gewettigde afwezigheden bij vrouwen als bij mannen.” Op zo goed als alle soorten verstek hebben arbeiders een veel hoger verzuimpercentage. Alleen qua zwangerschappen scoren bedienden hoger.

Aangekondigde griep

Dat een werknemer u vaak op maandag belt met de melding dat hij ziek is, is geen toeval. Uit de studie blijkt immers dat de meeste ziekteperiodes op maandag beginnen. Naarmate de week vordert, wordt de kans op een ziektemelding steeds kleiner.

Ook de leeftijd van de werknemer heeft invloed op het ziekteverzuimpercentage. “Oudere werknemers met een hogere anciënniteit zijn minder vaak ziek, maar als ze ziek worden, duurt het gemiddeld langer,” zegt Ilse Flion. “Het verzuim bij jongeren is veel problematischer, omdat die kort en vaak afwezig zijn. Voor de werkgever is het moeilijk om op zo’n ziekteverzuim te anticiperen en het te beheersen.”

Deeltijdse werknemers, vrouwen, arbeiders, mensen onder de 25 jaar, personeel met minder dan twee jaar anciënniteit en werknemers in ploegen melden zich vaker ziek dan het gemiddelde. “Het is verkeerd om daar algemene conclusies uit te trekken voor alle mensen in die categorieën,” waarschuwt Flion. “Het is best mogelijk dat je binnen een bepaalde categorie werknemers met een ziekteverzuimpercentage zit dat boven het gemiddelde ligt, terwijl andere werknemers binnen dezelfde categorie net een heel laag ziekteverzuimpercentage hebben.”

Afdokken of kwaliteit verliezen

Het arbeidsverzuim kost de bedrijven handenvol geld (zie kader: Wat kost het u?). Probeer als werkgever maar eens op vaak voorkomend en onvoorspelbaar verzuim te anticiperen. Frequent en kort arbeidsverzuim brengt vaak de planning of de continuïteit van de dienstverlening in het gedrang. “Het is dan ook geen overbodige luxe om in een verzuimbeleid te investeren,” zegt Ilse Flion. “Het opzetten van zo’n beleid wordt vaak onderschat. Sommige werkgevers denken dat het volstaat om alleen in te spelen op de fysieke werkomgeving en de ergonomische aspecten van een job. Maar ook subjectieve factoren – hoe voelen de werknemers zich op het werk – spelen een belangrijke rol. Die worden nogal eens over het hoofd gezien.”

De directe kosten zijn niet min. Om te beginnen, moet het gewaarborgde loon betaald worden voor niet gepresteerd werk. Maar het bedrijf moet ook rekening houden met andere kosten, zoals administratieve verplichtingen, vervangers zoeken, onvoldoende bezetting en reorganisaties. “Een ander gevolg is dat de continuïteit in de productie van de goederen of de levering van diensten in het gedrang kan komen,” zegt Flion. “Om de kwaliteit en kwantiteit te blijven garanderen, moet de werkgever operationele beslissingen nemen om het tijdelijke werknemerstekort op te vangen. Die operationele beslissingen kunnen heel wat bijkomende kosten genereren.” De werkgever moet zich afvragen of hij een beroep zal doen op een uitzendkracht, of de collega’s de extra werklast zal laten dragen. Als hij voor het laatste kiest, bestaat de kans dat de werknemers overwerkt raken en de ontevredenheid in het bedrijf toeneemt. Gevolg: nog meer arbeidsverzuim, nog meer problemen en kwaliteitsverlies.

Collega’s zijn geen lastdieren

Als werkgever hebt u verschillende oplossingen voorhanden. U kunt bijvoorbeeld beslissen om de taken aan collega’s over te laten. Op die manier zijn uw enige kosten het gewaarborgd loon. Die oplossing heeft wel enkele consequenties. Ilse Flion: “De werkgever moet in de eerste plaats rekening houden met de ernst van het verzuim. Voor een eenmalig kortdurend verzuim kan het doorgeven van de taken een goede oplossing zijn. Maar voor langdurig of vaak weerkerend verzuim houdt die oplossing toch wel enkele risico’s in. Ten eerste zal de werkdruk voor de invallende werknemers stijgen. Als er niet echt een collegiale sfeer hangt, bestaat de kans dat ook die werknemer niet zal komen opdagen. En zo kom je in een negatieve spiraal terecht.”

Nog een voorwaarde: de vervanger moet in stáát zijn om de taak over te nemen. Als de werkdruk in het bedrijf al hoog is, is het niet aangewezen om iemand nog meer taken toe te schuiven. Zelfs als het personeelsbestand flexibel is, komt dat de werksituatie niet ten goede. “De kans bestaat dat je geen goede werksfeer kunt opbouwen door de vele wisselingen. De verzuimdrempel zal daarom lager komen te liggen,” aldus Flion.

Uit de studie blijkt nog dat het inzetten van uitzendkrachten of tijdelijke medewerkers veel succes kent. Al heeft ook die tactiek zijn nadelen. Er zijn bijkomende kosten, en de frequente personeelswissels komen de sfeer niet altijd ten goede. “Tijdelijke werkkrachten moeten opgeleid en ingewerkt worden. Dat brengt naast indirecte kosten en bijkomende werklast ook heel wat administratie met zich.”

Maar als werkgever kunt u natuurlijk ook beslissen om geen extra kosten te maken om het verzuim op te vangen. Dan zijn er twee mogelijkheden, vindt Flion. “Ofwel daalt de kwantiteit en/of de kwaliteit van de output. Ofwel neemt de werkdruk bij de overblijvende werknemers zo sterk toe dat het risico dat zij ook hun kat sturen, toeneemt.” Kortom, zelfs een kleine daling van het ziekteverzuim kan u al een hoop geld besparen. En het draait allemaal niet alleen om geld. Buitensporig brossen is een teken van onvrede bij uw personeel. Flion: “Probeer in te spelen op de oorzaken van hun afwezigheid, maak de werksituatie aantrekkelijker, en het verzuimpercentage zal dalen.”

Melanie De Vrieze

Werknemers zijn gemiddeld 1,06 keer per jaar afwezig wegens ziekte, en dat voor 7,5 dagen.

Arbeiders geven veel vaker verstek op het werk dan bedienden.

West-Vlamingen, vrouwen en arbeiders zijn het vaakst afwezig.