Loopgraven

Met Weg der geesten kaapte Pat Barker de prestigieuze Booker Prize weg. Het boek plaatst een even ingenieus, luguber als imposant orgelpunt achter haar Eerste Wereldoorlogtrilogie.

Wie Pat Barker (1943) alleen kent van haar romans uit de jaren tachtig, wordt des te meer verrast door haar jongste drie werken. Aanvankelijk pleegde de voormalige lerares sociaal-realistische en feministische pamfletten. Blaas je huis op (1984) valt enigszins uit die korf. De nu als pocket heruitgegeven roman geeft vrij degelijk de psychische terreur weer die een seriemoordenaar veroorzaakt in een Noord-Engelse stad. Bekeken vanuit haar Eerste Wereldoorlogtrilogie lijkt het een geslaagde vingeroefening in het ontrafelen van trauma, genezingsproces en angstpsychose. Barker wist echter niet te kiezen tussen een docudrama over straathoeren, een thriller of een psychologische roman. Met het afbakenen van haar thema’s en tonen heeft ze het overigens nog altijd moeilijk. Haar literaire spankracht en stijl daarentegen zijn er sindsdien bewonderenswaardig op vooruitgegaan.

Weg der geesten vormt het sluitstuk van een trilogie die in 1991 ingezet werd met Niemandsland. Een mooi afgerond feuilleton is het drieluik niet. We ontmoeten wel geregeld dezelfde personages, van wie er enkele naar historische figuren gemodelleerd werden. Kristallisator is een psychiater die ontredderde soldaten uit de loopgraven moet oplappen om hen weer naar het danteske front te sturen. In het eerste deel wordt de aarzelende arts geconfronteerd met de pacifistische dichter Siegfried Sassoon.

Barkers roemruchte sociaal engagement bleef niet beperkt tot de pacifistische inbreng. Wie de trilogie na mekaar leest, ziet een goede schrijfster ontluiken tot een fascinerend literator. In het tweede deel, Het oog in de deur (1993), komt dat tevens tot uiting in sterkere karakters. Ze focust nu des te meer op het Britse thuisfront, waar vertwijfeld zondebokken gezocht worden. In Weg der geesten wordt de gruwel in de loopgraven weerspiegeld in afschuwelijke rituelen, die de psychiater ontdekt op een antropologische reis. Zo boetseert Barker haar historische docudrama tot een universele menselijke en maatschappelijke verkenning. Indrukwekkend.

LUC DE DECKER

Het oeuvre van Pat Barker verschijnt in het Nederlands bij EPO/De Geus.