Lessen van een arrogante dwarsligger

De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.

Nassim Taleb, auteur van de bestseller ‘De zwarte zwaan’, is een arrogante kerel. Hij schrijft zonder blikken en blozen dat mensen als professoren, MBA’ers, journalisten en economen een mierenverstand hebben en de moed van een kwal. Niet bepaald een captatio benevolentiae voor een columnist als ondergetekende.

Toch bevat zijn jongste boek, Anti-Fragile, weer talrijke parels van scherpe inzichten, en heldere argumentatie. Op vele pagina’s staan meer zinvolle overwegingen dan in de meeste managementboeken op 100 bladzijden.

Ik zou willen inzoomen op één idee uit zijn boek: de via negativa. Taleb haalt die notie uit de theologie, waar men snel tot de conclusie kwam dat men nooit God zou kunnen definiëren, maar wel zeggen wie of wat hij zeker niet is. De via negativa vat eigenlijk zeer goed samen wat de trouwe — zijn er andere? — lezer van deze columns ook al heeft geproefd. Wie recepten voor eeuwig succes in management formuleert, is een oplichter, een charlatan. Niemand kan een vijfstappenplan voor gegarandeerd succes formuleren. Kunnen verstandige en/of ervaren mensen dan niets zinvols zeggen over succes in management? Toch wel, ze kunnen altijd de via negativa bewandelen. Ze kunnen zeggen wat waarschijnlijk niet werkt. Langdurige eenzijdigheid bijvoorbeeld. Of je menselijk potentieel verwaarlozen terwijl je innovatie wil. Of onduidelijk zijn als je productiviteit wil. Merk op: het omgekeerde is niet waar. Investeren in mensen leidt niet automatisch tot innovatie, duidelijkheid leidt niet altijd tot productiviteit.

De via negativa is een heldere notie om de charlatan te onderscheiden van de expert. Charlatans (ook bij beleggingen!) hebben altijd magische oplossingen klaar, fabelachtige stappenplannen. Het enige wat je moet doen, is hen vertrouwen. Experts hebben voorlopige oplossingen en willen met jou samen onderzoeken of ze die oplossingen niet kunnen verbeteren. Echte experts vragen geen (blind) vertrouwen. Ze suggereren, waarschuwen, maar zijn terughoudend als het op mirakeloplossingen aankomt. Michael Porters definitie van strategie (“De essentie van strategie is kiezen wat je niet zult doen”) is een via negativa, en Steve Jobs, de zenboeddhist, was een grote aanhanger van de via negativa. Hij beklemtoonde steeds meer dat wat je kon weglaten belangrijker was dan wat je zou toevoegen. Daarom heeft de iPad maar één knop. Als psychopaat, macchiavelist en narcist Jobs één geniale trek had, dan was het wel daar. Iedereen kent de frustratie als je computersysteem vastloopt. Zit je vast met je iPad… Er is maar één knop. Bij al mijn videorecorders moest ik dertig pagina’s dikke en slecht vertaalde handleidingen lezen, om ten slotte vast te stellen dat de handleiding verkeerd was.

Is je bankier een goede beleggingsadviseur? Ja, als hij je wijst op de gevaren, de onzekerheden van sommige beleggingen. Als hij durft te zeggen wat hij afraadt. Neen, als hij concrete beleggingsproducten begint aan te wijzen. Taleb herhaalt tot vervelens toe dat we toch niet kunnen voorspellen. Hoe kan jouw bankier dan weten dat dit bravehuisvaderproduct (Arcopar om maar iets te zeggen) een perfect veilige belegging is? Durft er echt iemand Apple of vastgoed aanraden? Ik weet alleen dat hightechaandelen tientallen procenten kunnen schommelen en dat huizen in korte tijd met de helft in waarde kunnen dalen. Als uw bankier meer weet, weet hij dus dat dit hightechaandeel (Apple) en deze huizenmarkt (die van Las Vegas bijvoorbeeld) nauwelijks kunnen dalen. Bedank hem dan maar met de groeten van Nassim Taleb.

Ik wil de brave bankier wel even troosten. Je kunt zijn situatie vergelijken met een goede huisarts. Een goede huisarts zou, behalve in acute probleemsituaties, systematisch de via negativa moeten bewandelen en niets voorschrijven. Hij zou enkel moeten uitleggen dat de natuur meestal zichzelf geneest, en goed uitleggen wat alarmsignalen zijn die wijzen op acute probleemsituaties. En voor de rest: niets… Maar de patiënten willen uiteraard actie, paardenmiddelen en werkzame stoffen. En de dokter geeft toe. De bankier dus ook. Heel vaak en heel toevallig in de richting van waar de bank en zijn bonus het best mee gediend zijn. Vraag vooral niet aan je bankier of dat klopt, want je vraagt toch ook niet aan je kapper of je haar niet wat moet worden bijgeknipt?

MARC BUELENS

Wie recepten voor eeuwig succes in management formuleert, is een oplichter, een charlatan.