Wat is de impact van lange werkdagen op de gezondheid? De wetenschappers spreken elkaar tegen. Over de effecten van hard labeur op het gezinsgeluk zijn de jongste bevindingen alvast spectaculair.
De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School. Reacties: marc.buelens@trends.be
U hebt in 2005 weer veel te lang en te hard gewerkt. Ontbijtvergaderingen, doorwerken tijdens de middag, kruimels op het computerklavier en schatje-het-zal-wat-later-zijn-vanavond. Want werken, is gezond. Of juist niet? In steeds meer studies staan doemscenario’s over de gevolgen van lange werkdagen. De gevolgen voor het gezin zouden ronduit catastrofaal zijn. Het is alsof je in de smartlappen over de verwoestende gevolgen van alcoholisme, nu enkel het woord fles moet vervangen door het woord werk. Ach vader, laat dat nou, denk aan je kinderen, denk aan je vrouw. Die het zou dan niet langer slaan op het drinken, maar steeds meer op het werken. Lange werkuren zouden leiden tot een onbestuurbaar leven, het uiteenvallen van het gezin, ernstige gezondheidsproblemen en zelfs de dood. Meestal citeert men dan studies uit Japan, waar men de notie karoshi (dood door overwerk) kent.
Die stelling lijkt bevestigd te worden in talrijke werkbalansstudies. Ze wijzen op een uitgesproken verband tussen het aantal werkuren en het aantal werk-gezinconflicten. In een werkbalansbenadering ligt de klemtoon op de toewijzing van de (schaarse) tijd. Het is een zero-somspel waarbij elk uur dat besteed wordt aan niet-werk ten koste is van werk, en vice versa. Tijd en werk leggen beslag op dezelfde schaarse bronnen. Tijd besteed aan werk is immers tijd die niet besteed is aan andere zaken. Sommige sectoren lijken wel extra kwetsbaar: consultancy, horeca, hightech. En sommige jobs zijn echte urenvreters: topmanagement, verkoop, advocatenkantoren.
Mannen mogen langer werken. Verschillende studies tonen aan dat het objectieve aantal werkuren niet zo’n goede predictor is van levenskwaliteit. Uit overzichtsstudies blijkt dat lange werkuren van de man nauwelijks een rechtstreeks effect hebben op de kwaliteit van het huwelijk, of op de relatie met opgroeiende kinderen. Een hoog aantal werkuren van de vrouw heeft een negatief effect op de gezondheid van de man, maar dat geldt niet andersom.
Lange werkuren van de man hebben volgens sommige studies zelfs een positief effect op de gezondheid van de vrouw, ook als gecontroleerd wordt op effecten van bijvoorbeeld het gezinsinkomen. Lange werkuren zijn immers typisch voor topmanagers, en zij zouden misschien kunnen zorgen voor betere medische verzorging van het gezin. Hetzelfde zou wel eens kunnen gelden voor topconsultants. Ja, ze werken hard, maar ze kennen ook vele mensen die net met het juiste advies klaarstaan over gezondheid.
Het verband tussen werkuren en gezinsproblemen is dus verre van eenduidig. Dergelijke tegenstrijdige resultaten doen het vermoeden rijzen dat er sprake is van factoren die zich nestelen tussen werkuren en de gevolgen ervan. En er zijn verschillende kandidaten voor het lijstje. Vooreerst het gevoel van werkbelasting. Zolang de werkuren het gevolg zijn van de eigen keuze, en niet het gevolg van externe druk, zijn de gevolgen minder erg. Zolang men veel controle heeft over de eigen job, verdwijnen de klachten. Dat is typisch voor senior management, dat meestal én lange werkuren én een goede gezondheid rapporteert. Voor consultants lijkt de controle al wat minder duidelijk. Enkel rijpere consultants lijken meester te blijven over hun agenda. Bij de rest zouden langere werkuren dan toch nadelig kunnen zijn.
Gratis overuren met de glimlach. Ook de perceptie van een ondersteunend bedrijfsklimaat is een tussenliggende factor. Zolang het bedrijf maar open staat voor eventuele klachten, lijkt er weinig aan de hand. Vaak zijn het immers de kleine ongemakken als gevolg van het lange werken die het meest irritant zijn. Een onverwachte ziekte van de onthaalmoeder, een dringend bezoek aan de tandarts, een onmogelijk lek in de badkamer. Wie de vrijheid heeft op die momenten even de dans te ontspringen, klaagt minder dan de gevangene van het systeem. Bedrijven die daarop inspelen, krijgen een enorme return on investment.
Als bedrijf is het dan de kunst goed om te springen met de kleine irriterende stressfactoren. Het is een bekend principe uit de onderhandelingswetenschap: geef iets dat jezelf weinig kost (de werknemer is een uurtje niet op kantoor) in ruil voor iets wat je veel opbrengt (die werknemer presteert met de glimlach wekelijks twintig overuren).
En ten slotte is er uiteraard de klassieker sociale steun: zolang de harde werker maar omringd wordt door liefhebbende en begrijpende personen (op het werk en het thuisfront), lijkt er weinig aan de hand. Maar deze laatste factor lijkt verdacht veel op de houding van de familieleden van alcoholisten die vaderlief sparen en zo het probleem enkel nog wat verergeren.
Wetenschappers geraken het alvast niet eens over wat nu precies de gevolgen zijn van lange werkdagen. Hun speurtocht gaat verder. En volgens niet bevestigde bronnen kloppen ze daarvoor veel te lange uren. Dat kan hun gezondheid enkel maar schaden. Of toch niet?
Marc Buelens
Een hoog aantal werkuren van de vrouw heeft een negatief effect op de gezondheid van de man, maar dat geldt niet andersom.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier