Kunst voor het personeel

Museum Dhondt-Dhaenens toont een ruime selectie uit de rijke kunstverzameling van Proximus, die zelden toegankelijk is voor het grote publiek.

Is er in België een hedendaagsekunstcollectie waar elke dag duizenden mensen mee in contact komen? Naar ons weten is er maar één: die van Proximus. Geen enkel museum of centrum voor hedendaagse kunst kan tippen aan de passage die de verzameling van de telecomgroep elke dag te beurt valt. In het hoofdkwartier van Proximus vlak bij het station van Brussel-Noord hangt sinds 1996 een van de grootste bedrijfsverzamelingen van België. De vijfhonderd kunstwerken van ruim honderd artiesten zijn enkel toegankelijk voor de werknemers en de gasten die bij Proximus over de vloer komen. Er hangt kunst in de gangen, de lobby’s, de vergaderruimtes en de bedrijfskantines.

“Het klinkt misschien wat oneerbiedig, maar de werken moesten aanvankelijk vooral het hoofdkantoor verfraaien. Maar daarnaast is het expliciet de bedoeling de medewerkers dagelijks in dialoog te brengen met hedendaagse kunst en hen zo aan het denken te zetten”, zegt Hans-Bart Van Impe, de hoofdcoördinator van de verzameling. Sommige kunstwerken groeiden uit tot personeelslievelingen, andere werden minder goed onthaald. Zoals de uitvergrote pasfoto’s van Thomas Ruff, die veel medewerkers te indringend vonden.

Sexy bloemen

De Proximus Art-collectie was tot nu alleen toegankelijk voor het grote publiek op aanvraag of op opendeurdagen. Daar komt verandering in. Het Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle contacteerde Proximus voor een eerste museale bloemlezing van de verzameling. Curator Tanguy Eeckhout koos vooral voor fotografie — een genre dat zowat de helft van de verzameling uitmaakt. “Voor de tentoonstelling selecteerden we iconische werken van Ali-ghiero Boetti, Gabriel Orozco, Jenny Holzer, Sigmar Polke, Jan De Cock, Jean-Marc Bustamante, Thomas Ruff, Hiroshi Sugimoto en Frans West”, zegt Eeckhout. Maar de tentoonstelling is niet beperkt tot fotografie alleen. “De selectie moest de identiteit van de hele collectie weergeven.”

Expliciete, aanstootgevende of deprimerende kunstwerken zijn er niet te zien. Proximus koos er bewust voor geen stukken aan te kopen die het personeel zouden kunnen choqueren. Van Araki kocht het geen sm-bondagescène, maar een erotisch getinte bloemenfoto, en van Robert Mapplethorpe geen naaktfoto, maar een suggestieve foto van een brood. “Als bedrijf kun je zo’n beleid verantwoorden, als museum minder”, vindt Eeckhout.

Avontuurlijk kopen

De collectie van Proximus is een van de belangrijkste Belgische bedrijfsverzamelingen, naast die van de Nationale Bank van België, de Groep Lhoist, Belfius en ING. De eerste bedrijfscollecties ontstonden in België rond 1960. Hun bedoeling was zowel de werknemers als het grote publiek te betrekken bij kunst, en ze moesten het positieve, vooruitstrevende imago van de onderneming uitdragen.

Vooral bedrijfsleiders uit de financiële sector met een passie voor kunst begonnen hun kantoren en vergaderruimtes aan te kleden met werken uit hun privéverzameling. Onder hen waren baron Leon Lambert en Maurits Naessens, die eind jaren vijftig een collectie Belgische moderne kunst samenstelde voor de Belgische afdeling van de Bank van Parijs en de Nederlanden (Paribas). Het Gemeentekrediet begon zijn verzameling in 1963, toen het 29 werken uit de verzameling van Gustave Van Geluwe kocht. Ze zijn nog altijd de ruggengraat van de Belfius-collectie.

Aanvankelijk kwamen vooral schilderijen in de bedrijfscollecties terecht: een vrij toegankelijk en decoratief genre, dat veel personeelsleden aanspreekt en waarvan het transport niet veel problemen oplevert. Conceptuele kunst vond moeilijker zijn weg in de bedrijfsverzamelingen. Slechts enkele instellingen, zoals het Gemeentekrediet en de Nationale Bank, bleven avontuurlijk kopen.

Goede timing

Voor een nieuwe hausse in de bedrijfscollecties was het wachten tot de vroege jaren negentig — niet toevallig een moment dat de hedendaagsekunstmarkt aantrok. De Belgacom-collectie startte in 1996. CEO John Goossens vroeg zijn vriend Baudouin Michiels om een kunstverzameling aan te leggen. Hij stelde een aankoopcommissie met kunstkenners samen, die voorstellen voor aankopen bespraken. Michiels werd aangesteld als gedelegeerd bestuurder van Belgacom Art, de aparte kunstafdeling van het bedrijf.

Niet alle kunststromingen van de voorbije twee decennia zijn vertegenwoordigd in de verzameling, maar ze bevat wel werk van enkele bepalende artiesten van de voorbije vijftig jaar, onder wie Tony Cragg, Sol LeWitt, Michelangelo Pistoletto, Donald Judd en Marcel Broodthaers. Sommige kunstenaars maakten zelfs speciaal werk voor het hoofdkwartier van Proximus. “De collectie is niet superavontuurlijk. Meestal werd niet zo jong gekocht. Maar de belangrijke werken zijn wel op het goede moment aangeschaft: toen de artiest internationaal aan het doorbreken was, maar nog niet aan de top stond”, zegt Eeckhout.

“Van bepaalde artiesten en stromingen heeft Proximus een representatief ensemble kunnen kopen. Al ontbreken performance en videokunst vrijwel totaal. Wat ik vooral apprecieer aan de Proximus Art-collectie, is dat ze gekocht is om ze op te hangen. In andere bedrijven — Belfius bijvoorbeeld — verdwijnen veel werken in het depot. Daar krijgt het grote publiek alleen zeer sporadisch iets van te zien.”

In topconditie

Sinds dit jaar zit Stefaan De Clerck, de voorzitter van de raad van bestuur, de aankoopcommissie voor. Bij de leden zijn onder meer Dirk Snauwaert (directeur Wiels), Chris Dercon (directeur Tate Modern), Caroline David (curator Lille 3000) en Jaap Guldemond (directeur van Eye in Amsterdam). Ze komen een paar keer per jaar samen om kunstenaars en werken te selecteren.

Een van hun eerste agendapunten was de bestaande verzameling tegen het licht te houden. Er circuleert een idee om regelmatig nieuwe ophangingen te doen in de bedrijfsruimtes, zodat de collectie fris blijft. “Als je een werk in een nieuwe context plaatst, kijk je er op een andere manier naar”, zegt Eeckhout. Er is ook een conservatieplan uitgewerkt, want enkele oudere werken zijn niet meer in topconditie.

Picture X – Proximus Art-collectie, van 28 juni tot 4 oktober in Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle.

Thijs Demeulemeester

Geen enkel museum voor hedendaagse kunst kan tippen aan de passage die de Proximus-collectie elke dag te beurt valt.