Kunst is oorlog

Na Thessaloniki brengt Mechelen een hommage aan de ‘klassieke’ schilder Jan Cox.

Oorlog roept extreme gevoelens op. “Nooit waren lelijkheid en schoonheid zo benadrukt. Liefde en haat waren één woord”, om het met de woorden van Jan Cox (1919-1980) te zeggen. Terugdenkend aan de oorlog : “Ik was getuige van de meest verbazende daden van zelfopoffering én de walgelijkste daden van perversiteit en wreedheid.” Diezelfde verscheurende tweestrijdigheid vond classicus Jan Cox terug in de Ilias. Waar Homeros de grootsheid en de waanzin van de oorlog weergaf in lyrische dithyramben, koos Jan Cox voor de taal van de verf : in wilde kleuren gaf hij de verzen van Homeros gestalte. Zijn Ilias 50 doeken is wellicht het grootste en belangrijkste epos dat een Belgisch kunstenaar na de oorlog heeft verwezenlijkt. De Ilias is Jan Cox’ levenswerk : het is de bekroning van zijn picturaal genie, de samenvatting van zijn universele denken. Hij koos voor de moeilijkste weg : de confrontatie met een van de grootste schrijvers van ‘het menselijk epos’, die na 2600 jaar nog steeds overeind staat. Ook Jan Cox blijft overeind. Zijn Ilias is tevens een schreeuw in de woestijn van de kunst, hét bewijs dat de schilderkunst niet dood is.

Cultuurhoofdstad Thessaloniki heeft de Ilias van Jan Cox gereconstrueerd. Het was meteen de belangrijkste Belgische bijdrage tot dit festival. Mechelen neemt over en vervolledigt de reeks : hier zijn 25 van de 50 doeken uit de reeks te zien, aangevuld met aquarellen en grafiek.

Er is wat met Jan Cox. Er waren recente tentoonstellingen in Leuven en Antwerpen, de nieuwe monografie van Philippe Pirotte, de kaap van het miljoen overschreden door De Bloedregen bij Campo & Campo én er zijn grote plannen in de Verenigde Staten, Cox’ tweede vaderland. De Jeune Peinture Belge (in 1946 mede door Jan Cox opgericht) en alles wat in het verlengde daarvan ligt, was totnogtoe wat in de vergetelheid geraakt. De erkenning van Cox’ oeuvre, dat grosso modo de periode 1940-1980 beslaat, is kunsthistorisch een teken aan de wand. Maar er zijn kapers op de kust : zo was er geen plaats voor Jan Cox op de tentoonstelling van de collectie van Paribas ; zo werd het Emile VanderVelde II Home in Oostduinkerke met belangrijke fresco’s van Cox genadeloos met de grond gelijk gemaakt.

“Ik heb al die jaren geleefd met de weemoed van de ontgoocheling en het bijna schuldige gevoel van mijn miraculeus overleven”, schreef Cox over de oorlog. Kunst is oorlog. Niemand voelde dat beter aan dan Jan Cox. Tot het bittere einde.

HENK VAN NIEUWENHOVE

Jan Cox, de Ilias. Tot 4 januari in het Cultureel Centrum A. Spinoy – Mechelen. Gesloten op maandag, dinsdag, kerstdag en nieuwjaar. Tel.(015)20.16.32.

De bloedregen (Jan Cox, 1975)