Kongo in Tervuren

Precies honderd jaar geleden werd in Tervuren de eerste Koloniale Tentoonstelling georganiseerd. Het was één grote propagandaslag van Leopold II voor ‘zijn’ Kongo. Tervuren viert feest, terwijl Kinshasa vertwijfeld ‘achter’blijft.

TEKST : HENK VAN NIEUWENHOVE

Honderd jaar geleden werden 267 Kongolezen naar Tervuren gehaald om daar ‘tentoongesteld’ te worden. Zeven van hen liggen begraven op het kerkhof van Tervuren ; zij overleefden de ‘expositie’ niet. Nauwelijks een eeuw geleden. Het vraagt toch enige bezinning, in het licht van de recente gebeurtenissen in ex-Zaïre. We hebben zo het gevoel dat de échte geschiedenis van Kongo nog moet geschreven worden. Dat zal dan een merkwaardig koloniaal verhaal zijn over een groot en prachtig land dat alle rijkdommen bezit, maar precies daaraan tenonder is gegaan. Een droevig verhaal voor de Kongolezen én de Belgen. Een koloniale mislukking die voor beide partners falikant is afgelopen. Kongo : leeggezogen door de wereldmachten en haar eigen leider(s). België : een chaos achtergelaten ; alle macht, invloed en belangen verspeeld.

Leopold II

had het nochtans helemaal anders voor. De vorst, die de belichaming was van het fin-de-siécle en als een min-of-meer verlicht despoot regeerde, drukte zijn stempel op zijn tijd en speelde zijn rol in het kleine kransje van wereldleiders. Om de wereld te verbazen over de mogelijkheden van son petit pays haalde hij in 1897 de Wereldtentoonstelling naar Brussel. Tervuren kreeg voor de tentoonstelling een hoofdrol toebedeeld, waardoor het verpauperde dorp, dat in de jaren 1860 nog door een cholera-epidemie werd getroffen, weer tot leven gewekt werd. In de Warande liet Leopold II het Koloniënpaleis bouwen, omringd door prachtige vijvers en Franse tuinen. De tentoonstelling die hier plaats vond, stond uiteraard in het teken van Belgisch Kongo. Er werd een belangrijke verzameling etnografica, fauna en flora voorgesteld, maar ook chryselefantiene beelden en andere import- en exportartikelen. Rond de vijvers werden zelfs enkele negerdorpen ‘gereconstrueerd’. Maar toen het in onze zomermaand augustus erg koud was en fel begon te regenen, bezweken een aantal Kongolezen aan influenza.

Het Koloniënpaleis

is een ontwerp van Ernest Acker (1852-1901). Het classicistische gebouw werd van een art nouveau-decor voorzien door vier kunstenaars, die elkaar later zouden terugvinden in de Nieuwe Stijl : Paul Hankar, Henry Van de Velde, Gustave Serrurier-Bovy en Georges Hobé. Zij maakten gebruik van tropische houtsoorten en ivoor en verwerkten Afrikaanse zeg maar Kongolese motieven in hun creaties, ontleend aan etnografica, flora en fauna. Zo werd de zogenaamde Kongostijl geboren. Een mooi voorbeeld vindt men in het houtwerk van de Zuidertoren van het Koloniënpaleis, dat trouwens beschermd is. Het succes van de expositie in 1897 meer dan 1 miljoen bezoekers had voor gevolg dat geopteerd werd voor een permanent Kongo-museum, dat als vanzelfsprekend onderdak zou vinden in het Koloniënpaleis. Maar dat bleek al gauw te klein en ‘architect’ Leopold II gaf de Fransman Girault de opdracht een nieuw gebouw te ontwerpen. Het gebouw dat slechts een paar honderd meter van het Koloniënpaleis verwijderd is, werd in 1910 ingewijd. Vandaag heet het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.

Het Koloniënpaleis kende van dan af verschillende bestemmingen. Nog een tijdlang werd het door het vorstenhuis gebruikt om hoge gasten te ontvangen. Bij de Tervurenaren staat het echter vooral bekend als hotel Sévin, waar elke zondag Thé Dansant werd gehouden. Nu worden de vleugels door het museum gebruikt als reserve : er liggen 400.000 mineralen, 200.000 fossielen, 15 miljoen insecten, 500.000 zoetwatervissen, 300.000 etnografische voorwerpen, duizenden kunstwerken en 4 kilometer archief opgeslagen. In het hoofdgebouw heeft af en toe nog eens een diner of een receptie plaats. Op 29 augustus zal er een uitzonderlijk Leopold II-diner worden geserveerd.

Het is bekend dat Leopold II de dingen groot zag en een visie had op stedebouw en architectuur. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat hij het Koloniënpaleis met de stad Brussel verbond door een brede en majestatische laan, de Tervurenlaan, waar het bekende oude trammetje zou langsrijden.

Koloniënpaleis, Museum voor Midden-Afrika, Tervurenlaan : ze vieren allemaal feest deze zomer. Het koninklijk bezoek op 31 mei was het startschot van een hele reeks activiteiten, met als hoogtepunten de feestelijke happening, die zal plaatshebben in het Koloniënpaleis en de Warande tijdens het weekeinde van 29-30-31 augustus ; de openluchttentoonsteling Tervuren 100 jaar geleden, vanaf 15 juli ; de tentoonstelling Met de tram naar Kongo in het Museum voor Midden-Afrika, tot 16 september.

Info : VVV Toerisme Tervuren. Tel : (02) 769.20.81

Het Koloniënpaleis, anno 1912.