Komt onze oliebevoorrading in gevaar?

George W. Bush liet zondagavond uitschijnen dat zijn troepen niet alleen Afghanistan viseren, maar “ook andere landen die het terrorisme steunen.” Een gevaarlijke redenering, want als de Amerikaanse president Syrië, Irak en/of Iran in gedachten heeft, dreigt de oliebevoorrading van het Westen in gevaar te komen.

Zo vernam Trends op vrijdag 5 oktober bij het Internationaal Energiebureau in Parijs dat de VS de dagen daarvoor hun strategische olievoorraden tot “het maximaal haalbare niveau” hadden bijgevuld. Bill Bush, woordvoerder van het American Petroleum Institute en géén familie van de Amerikaanse president George W. Bush, reageerde toen nog terughoudend: “De strategische olievoorraden van de VS bedragen officieel 545 miljoen vaten. Of die sedert 11 september verder zijn aangevuld, weet ik niet. Ik kan evenmin bevestigen of mijn land niet-geregistreerde strategische olievoorraden heeft opgebouwd”.

Een Boeing op een pijplijn

Dat de factor olie in de militair-politieke afwegingen een belangrijke rol speelt, wordt versterkt door het feit dat diverse bronnen in Washington, Londen en Brussel er blijven op wijzen dat de acties van de VS en de Navo niet uitsluitend op Afghanistan gericht zullen zijn. De Amerikaanse onderminister van Defensie Paul Wolfowitz stelde al diverse malen dat het in de strijd tegen het terrorisme geen zin heeft om alleen maar Afghanistan tot de orde te roepen. “Ook in de streek van de Perzische Golf zullen we hard moeten toeslaan,” aldus Wolfowitz. Robert Kagan van de Carnegie Endowment for International Peace wijst erop dat Wolfowitz zowel in politieke als militaire kringen in Washington “een zeer grote autoriteit” is.

Ook president Bush onderstreepte in zijn toespraak naar aanleiding van de start van de militaire acties tegen Afghanistan dat ook andere landen die het terrorisme steunen het zullen moeten ontgelden (zie Briefing, blz. 14). Zo zouden Syrië, Irak en zelfs Iran op de een of andere manier te maken hebben met de aanslagen van 11 september. Dit gegeven, zo vernamen we in Washington, maakt het voor de Amerikanen moeilijk om openlijk uit te pakken met bewijzen tegen Bin Laden.

Indien er ook tegen Syrië, Irak en Iran acties komen, zou het Westen meteen in een onzekere situatie terechtkomen op het gebied van de oliebevoorrading _ en dan hebben we het zeker niet alleen over het evidente opwaartse effect op de wereldwijde olieprijzen. Militaire en economische analisten vrezen bijvoorbeeld dat terroristen wel eens zouden kunnen uitpakken met acties die de westerse oliebevoorrading grondig verstoren. De gewezen Amerikaanse onderminister van Binnenlandse Zaken J. Robinson West verklaarde in de dagen na de aanslagen in de VS aan The Wall Street Journal: “Om een olieterminal zoals die van Ras Tanura in Saudi-Arabië uit te schakelen, hoef je er niet eens met een Boeing op te crashen”.

Op de kaart ziet u hoe belangrijk het olie-arme Afghanistan is voor het netwerk van pijpleidingen dat vanuit Centraal-Azië olie en gas aanvoert naar de Arabische Zee. Dit netwerk speelt een niet te onderschatten rol in de oliebevoorrading en de economische belangen van het Westen. “De energiereserves van de Kaspische regio ( nvdr – met landen zoals Kazachstan, Turkmenistan, Azerbeidzjan en Oezbekistan) zijn de afgelopen jaren nochtans op ademloze wijze overschat geweest,” schrijft de Pakistaanse journalist Ahmed Rashid in zijn boek Taliban (zie kader: Een Nieuw Groot Machtsspel). Begin de jaren negentig gingen de VS er nog van uit dat de Kaspische olievoorraden tussen de 100 en de 150 miljard vaten schommelden. Dit bleek overdreven. Ze worden nu geschat op minder dan de helft of slechts 50 miljard vaten. De aangetoonde oliereserves in de regio liggen tussen de 16 en de 32 miljard vaten, tegenover 22 miljard in de VS en 17 miljard in de Noordzee.

Enorme geostrategische belangen

Centraal-Azië is één groot en complex moeras vol concurrerende belangen. De factor olie is er een van de sterkst gistende ingrediënten. Lucratieve pijpleidingen voor olie en gas naar de buitenwereld waren in 1991, toen de Sovjet-Unie uiteenspatte, de hoogste prioriteit voor alle Centraal-Aziatische republieken. Maar bijna tien jaar later is die handel in olie en gas nauwelijks drukker geworden dan het kamelenverkeer op de beroemde Zijderoute, stelt Rashid cynisch vast. “Alleen het einde van de Afghaanse burgeroorlog zal de Centraal-Aziatische republieken en de oliemaatschappijen voldoende vertrouwen schenken om te beginnen met de aanleg van pijpleidingen naar Zuid-Azië.”

Geostrategisch staat er met de Amerikaans-Britse militaire aanvallen op Afghanistan dan ook veel op het spel. Voor het overige verschilt de afhankelijkheid van olietoevoer uit die regio en het Midden-Oosten nogal, afhankelijk van de diverse grote economische gebieden. Tabel 1 ( Olieproductie en -consumptie) geeft aan hoe de productie van ruwe olie zich verhoudt tot het verbruik ervan in de VS, West-Europa, Japan en China. Merk op dat het totale olieverbruik in de VS ruim 40% hoger ligt dan in West-Europa (dat is de Europese Unie plus Noorwegen) en bijna het dubbele van de gezamenlijke consumptie van Japan en China. Amerikanen zijn dus inderdaad onwaarschijnlijke energieverslinders.

West-Europa dekt met de productie in de Noordzee net de helft van zijn oliebehoeften. De winning van ruwe olie uit de Noordzee piekte wel in 1999, toen gemiddeld 2,8 miljoen vaten per dag werden opgepompt tegenover 2,3 miljoen vaten dit jaar. De VS halen een dekkingsgraad van 39%, een aanzienlijke terugval tegenover de 65% die het land nog haalde in het begin van de jaren zeventig. Japan beschikt helemaal niet over een eigen oliewinning, terwijl China zelf instaat voor bijna driekwart van zijn oliebehoeften.

Inzake de afhankelijkheid van het volatiele Midden-Oosten scoren de Amerikanen dan weer beduidend beter dan de drie andere grootmachten. Tabel 2 ( Oliestromen) geeft aan dat de VS ‘slechts’ 23% van hun olie-import uit dit gebied betrekt. West-Europa zit op 37% en China op 43%. Met 79% zijn de Japanners het meest afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten.

Een ander potentieel probleemgebied inzake olie-uitvoer _ nog steeds in de veronderstelling dat er een grootscheeps militair conflict komt _ is Noord-Afrika, en meer bepaald Algerije. West-Europa betrekt 57% van zijn olie-import uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De kans dat het conflict uitzaait naar Noord-Afrika is trouwens niet onrealistisch. De eerste grote uitbarsting van Arabo-Afghaans fundamentalisme situeerde zich precies in Algerije. Daar won het Islamitisch Reddingsfront ( FIS) in 1991 de eerste ronde van de parlementsverkiezingen. Het Algerijnse leger verklaarde de uitslag ongeldig, wat resulteerde in een vuile burgeroorlog. Het FIS zelf wordt overvleugeld door de meer extremistische islamitische Jihad, die zijn naam in 1995 veranderde in de Gewapende Islamitische Groep ( GIA). “De GIA werd geleid door Algerijnse veteranen uit de Afghaanse oorlog die neo-wahabbieten waren en plannen smeedden die Algerije tot een bloedbad zouden maken, Noord-Afrika zouden destabiliseren en zouden leiden tot de toename van het islamitisch extremisme in Frankrijk,” schrijft Ahmed Rashid in zijn boek.

Voorraad van 120 dagen

En wat met onze nationale oliebelangen? België zit individueel gezien in een iets minder comfortabele positie dan West-Europa als geheel. Van onze totale olievoorraden komt 33% uit het Midden-Oosten (zie tabel 3: Invoer van aardolie in België). Noord-Afrika (Algerije) speelt nauwelijks een rol in onze oliebevoorrading.

“Ik verwacht helemaal geen problemen voor onze oliebevoorrading, aangezien er goede afspraken zijn gemaakt met de olie-exporterende landen,” zegt minister van Economische Zaken Charles Piqué (PS). Zijn kabinet bevestigt voorts dat alles snor zit met onze strategische olievoorraden. Inzake huisbrandolie, stookolie en benzine beschikt ons land over een voorraad die 120 dagen consumptie dekt. Alleen voor diesel zitten we “net onder” de voorziene strategische voorraad van negentig dagen verbruik.

Johan Van Overtveldt

Als er ook tegen Syrië, Irak en Iran acties komen, dreigt de oliebevoorrading van het Westen in gevaar te komen.

Europa importeert meer dan één vierde van zijn oliebehoeften uit gebieden die vandaag tot de meest explosieve ter wereld behoren.

De kans dat het conflict uitzaait naar Noord-Afrika is niet onrealistisch.

De VS zijn veel minder kwetsbaar dan Europa: slechts 23% van de Amerikaanse olie-import komt uit het Midden-Oosten.