Knijp eens in mijn arm

De Denen beslissen vandaag, 28 september, of ze de Europese eenheidsmunt invoeren. Er heerst wrevel over de slappe Europese reactie op de olieprijzen. In Kosovo stonden Amerikanen in de frontlinie. Heeft Europa nog een toekomst of worden we straks wakker uit een hasjdroom? Toch eens vragen aan een toppoliticus en een topondernemer.

L eo Tindemans (78) is een minnaar van Europa. De minister van Staat, oud-partijleider, ex-europarlementair, en nog zo veel meer, schrijft zijn memoires en rent rond. Met de verve van een jeune premier getuigt hij over zijn passie.

Gui de Vaucleroy (66) is de nummer één onder de Belgische ondernemers. De voorzitter van het Verbond van Belgische Ondernemingen ( VBO) lag aan de basis van de European Business Summit van juni en militeert voor Europa.

TRENDS. Wat als Denemarken neen stemt?

LEO TINDEMANS. “Denemarken blijft lid van de Europese Unie. Op de Economische en Monetaire Unie zal de Deense afwezigheid weinig invloed hebben, de Deense economie is klein.”

GUI DE VAUCLEROY (VBO). “Ik hoop op de overwinning van ja, voor Europa én voor de Denen. Denemarken verliest anders de baten van de muntunie, onder meer een lagere inflatie, muntstabiliteit en de besparing van wisselkoersverschillen.

“We hebben nog 459 dagen voor de burgers betalen met eurogeld. Dan bezitten we twee van de drie troeven van de Verenigde Staten: een eenheidsmunt en een eenheidsmarkt. Dat moet Europa sterker maken, zo’n perspectief is balsem voor de huidige zwakte van de euro. Men moet meer praten over de toekomst van de euro en minder over de kinderziekten.”

TRENDS. En als Denemarken inderdaad ja stemt?

TINDEMANS. “Een ja heeft geen rechtstreekse gevolgen, want de eurokoers staat niet wegens het Deense referendum te laag. Een munt steunt op vertrouwen, weet ik al uit mijn studietijd. De euro leeft zonder inbedding in een economische unie, zonder een grote macro-economische coördinatie, zonder duidelijke woordvoerder. De euro veroorzaakt een kakofonie van stemmen.”

DE VAUCLEROY. “De zwakke euro brengt slechts een kortstondig voordeel voor de Europese bedrijven. De euro heeft zijn belang al bewezen: de Europese groei sinds begin 1999 was zwakker geweest zonder de euro. Als de euro sterker wordt, zal de Amerikaanse centrale bank de dollar doen verzwakken. Er is macro-economisch bekeken slechts één groot verschil tussen de VS en de EU: een Amerikaanse rentevoet die 2% lager is. De overige fundamentals zijn positiever voor Europa.”

TRENDS. Is het IJzeren Gordijn te vroeg gescheurd? Is de prikkel voor meer Europa al fors verminderd?

TINDEMANS. “Is Europa ontstaan uit de vrees voor een vijand? Kan er alleen worden gehandeld omdat een land of een continent angst heeft? Europa was een positief project, een visionair inzicht. Kan men het zich vandaag nog inbeelden, twee bloedvijanden die mekaar verscheuren en vijf jaar na een wapenstilstand besluiten om samen te werken voor strategische sectoren van kolen en staal. Als je dat bedenkt, krijg je de tranen in de ogen, zoiets baanbrekends, unieks. Een nieuwe wereld. De Europese Gemeenschap is dé politieke vondst van de twintigste en de eenentwintigste eeuw. Zij heeft navolgers in de Noord-Amerikaanse Vrijhandelszone en samenwerkingsverbanden in Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika. Dat mag ons trots maken.”

TRENDS. Is de Oostenrijkse kwestie een debacle geworden?

TINDEMANS. “Ik betreur de manier waarop het Oostenrijkse probleem is aangepakt. Oostenrijk is een tragisch land met een verscheurde identiteit en een traditie met wereldmachtallures. Het einde van het Habsburgse rijk, de Anschluss, Groot-Duitsland, de Russische bezetting tekenen het land tot vandaag. De Europese Unie had beter een gesprek aangeknoopt en prompt het democratische gehalte van de regering van Wolfgang Schüssel onderzocht.

“Was het verstandig dat de minister van Buitenlandse Zaken van een klein land, in casu Louis Michel, het voortouw nam? De Vrijheidspartij van Jörg Haider zat al in een coalitie met de socialisten en toen bleef de commotie uit. Wat is het spel van de Socialistische Internationale?”

DE VAUCLEROY. “Ik vind de afloop van de kwestie geen debacle. Het is zeer belangrijk dat we de Europese waarden van democratie en mensenrechten verdedigen.”

TINDEMANS. “Europa kan slechts op een zuiverder wijze dergelijke problemen oplossen of beïnvloeden, als vragen zijn uitgepraat zoals: wie mag oordelen, wie mag optreden, wie mag bestraffen. Dus als er een Europese grondwet of een handvest is. De wrevel om de kwestie Oostenrijk kan leiden tot een herontdekken van de oogmerken van de Unie. De bedoeling is niet een staat te vormen. De natiestaat in Europa zal overleven, alleen op een beperktere manier. Zelfs Jacques Delors, de gewezen voorzitter van de Europese Commissie, bekent dat Europa met te veel bezig is.”

TRENDS. Is er uitzicht op een Europese grondwet die problemen zoals de Oostenrijkse kwestie oplost?

TINDEMANS. “Ik ben een voorstander van een Europese grondwet maar vrees een warrig debat. Daarom verdedig ik de geboorte van een grondwet door de constitutionele elementen van de verdragen samen te voegen met die van de teksten van het Europees Hof van Justitie. En voer daarbij het Amerikaanse systeem van de ‘amendments’ in. Bij de geboorte van de Verenigde Staten waren immigratie en mensenrechten in de hedendaagse betekenis onbekend. Die staan nu in de Constitution in de vorm van amendementen. Op de top van Nice, die het Franse voorzitterschap afrondt, wordt een initiatief verwacht en dat is noodzakelijk of de eurosceptici groeien opnieuw in aantal.”

DE VAUCLEROY. “De Europese Unie en de VS verschillen grondig. De Amerikaanse staat groeide uit de onafhankelijkheidsverklaring van dertien koloniën, die een verschrikkelijke burgeroorlog overleefden. De Unie is geleidelijker ontstaan met etappes als de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, Euratom, de Europese Gemeenschap. De vaders van Europa wilden een derde wereldoorlog vermijden tussen Frankrijk en Duitsland. Ik kijk uit naar een handvest voor Europa.”

TRENDS. Is de oliecrisis mismeesterd?

DE VAUCLEROY. “Europa heeft zich zeer zwak gedragen tijdens de oliecrisis. De werking van de EU blijft te veel hangen bij intergouvernementele coördinatie. Een meer communautaire aanpak brengt Europa verder.”

TRENDS. In de nationale politiek klinkt Europa amper?

TINDEMANS. “Op de verkiezingscongressen van 1999 werd geen woord gerept over Europa. Geloven de jonge politici nog wel in dat thema?”

TRENDS. Wegen kleine landen lichter voor de Unie?

TINDEMANS. “Hoe meer leden de Unie telt, hoe minder België te zeggen zal hebben. Het is vandaag het ogenblik voor de Benelux of de zes stichtende staten van de Europese Gemeenschap om leiderschap te tonen. Morgen, met dertig leden, is het te laat. De overleden Franse president François Mitterrand heeft ooit een lidmaatschapssysteem verdedigd dat ik genegen was. Hij stelde voor om de kernleden samen te brengen in een federatie en de kandidaat-leden in een confederatie waaruit ze geleidelijk naar de federatie zouden overstappen. Dat idee werd verworpen omdat het leek op een quarantaine voor de nieuwe leden.

“Ik verkies eveneens de communautaire besluitvorming. Maar voor defensie en buitenlands beleid zal het hier en nu enkel lukken langs de intergouvernementele weg.”

DE VAUCLEROY. “Het Belgische voorzitterschap van de EU in het tweede halfjaar van 2001 is een gouden kans om opnieuw als klein land initiatieven te nemen voor de Europese defensie, het Europees buitenlands beleid, migratie en justitie. We kunnen dat en we moeten willen.”

TINDEMANS. “Ik pleit voor een bicameraal stelsel voor Europa. Een Kamer die de hele bevolking in bepaalde proporties vertegenwoordigt en een Senaat waarin alle landen – op zijn Amerikaans, met eenzelfde aantal afgevaardigden – gelijk zijn vertegenwoordigd.

“Een klein land heeft legitieme redenen om voor zijn gelijke behandeling te vechten met de grote landen. August De Schryver, onze toenmalige minister van Economische Zaken, ondertekende het verdrag tot oprichting van de Verenigde Naties maar formuleerde uitdrukkelijk zijn protest tegen de creatie van de Veiligheidsraad omdat daarin enkel de grote landen zetelden.”

TRENDS. Waarom kiest Europa niet voor één werktaal, het Engels?

DE VAUCLEROY. “Eén taal zou doelmatig en voordelig zijn. Die aanpak staat in tegenstelling tot het respect van Europa voor de culturele verscheidenheid.”

TINDEMANS. “De vroegere Duitse bondskanselier Willy Brandt heeft ooit het beginsel verdedigd van twee talen in het algemeen. Dat is verworpen om sociale, niet om taalkundige redenen. Vandaag vraagt het Duits aandacht als werktaal en de Spanjaarden merken op dat Spaans de meest verspreide taal ter wereld is.”

TRENDS. De Commissie is omvangrijk. Is het in zekere zin al een miniparlement van nationale vertegenwoordigers?

DE VAUCLEROY. “Ik verkies een sterke, kleinere en efficiënte Commissie, want de bestaande situatie is ontgoochelend. Kijk naar haar onmacht tijdens de jongste oliecrisis.”

TINDEMANS. “Ook ik ben voor een kleine Commissie. Een grote Commissie met voor alle landen één of meer commissarissen valt bijna samen met het Coreper, het comité van vertegenwoordigers bij de Commissie. De Commissie is geen landenvertegenwoordiging, zij staat voor Europa, voor de wetten en de geest van de verdragen. De landenleden vullen de Commissie fout in. De geniale formule van Jean Monnet, een van de stichters van de EGKS, luidde: La Commission propose, le Conseil (des Ministres) dispose. Intussen heeft ook het Europees Parlement bevoegdheden.”

TRENDS. De Franse filosoof Henri de Saint-Simon pleitte voor een regering van bankiers, ondernemers en wetenschappers. Soms lijkt de Europese Commissie op een Saint-Simoniaanse constructie, met een minimale inspraak van de burgers.

TINDEMANS. “De Saint-Simon leefde in een tijd waarin de wetenschappen minder ontwikkeld waren dan vandaag en waarin de civil society haar huidige bloei niet kende. Als ik de organisaties tel die in eigen land en in Europa lobbyen, dan is het model van de Saint-Simon simplistisch. Bij elk serieus thema in het Europees Parlement groeit het lobbygeweld. Na een heel leven in de politiek blijft deze vraag mij beklemmen: wie regeert in een zwakke democratie?”

DE VAUCLEROY. “De Saint-Simon was een utopist. Zijn type van politieke organisatie vind ik vandaag niet terug. Het World Economic Forum en onze European Business Summit hebben als hoofdmotief de networking tussen ondernemers en politici. De ondernemers stellen zich niet in de plaats van de politici.”

TRENDS. Is er behoefte aan meer bruggen tussen politiek en ondernemen?

DE VAUCLEROY. “Ik droom van het Amerikaanse systeem waar een vlotte overstap van het bedrijfsleven naar de politiek en vice versa bestaat.”

TINDEMANS. “Mijn advies luidt: schoenmaker, blijf bij uw leest. Hoewel de Fransen met hun Ecole Nationale d’Administration een elite scheppen die reist tussen politiek, administratie en bedrijfsleven.”

TRENDS. Is een Europa dat van boven wordt gedecreteerd een goedaardig despotisme?

TINDEMANS. “De democratie draait vierkant en dat hebben we grotendeels aan ons zelf te wijten. De Britse politici zijn koeler ten overstaan van Europa. Toch debatteert precies daar het parlement vinnig voor elke grote discussie in het Europees Parlement. Ik ontving leden van het House of Lords met een verbluffende dossierkennis van het Europees Parlement. Niets verbiedt andere nationale parlementen zo te werken. Ik gooi hier het stroef klinkende woord subsidiariteit op tafel. Wat een lager niveau kan doen, hoeft een hoger niveau niet op zich te nemen. Een fundamenteel beginsel in het Europa van vandaag en het is wars van elk despotisme.”

DE VAUCLEROY. “Die vraag klinkt voor mij erg theoretisch. De doorzichtigheid van de besluitvorming met de officiële verslaggeving, de persrapporten, de aandacht van de drukkingsgroepen, de hoorzittingen is niet perfect, maar zij bestaat.”

TRENDS. Hebben eurosceptici geen recht van spreken?

TINDEMANS. “Zij hebben recht van spreken. Ik herken twee soorten: de weifelaars en de principiëlen. De principiëlen, vooral in het Verenigd Koninkrijk, willen een herleving van de jaren dertig met een balance of power-politiek en in het beste geval intergouvernementele samenwerking. Sla er de memoires van mevrouw Margaret Thatcher op na. Zij betreurt bijvoorbeeld de hereniging van Duitsland. Dat is ouderwetse evenwichtspolitiek zonder uitzicht op vrede.”

TRENDS. Heeft Frankrijk Duitsland in de Verdragen van Maastricht en Amsterdam geduwd om de rivaal in te kapselen?

DE VAUCLEROY. “Ex-bondskanselier Helmut Kohl verdient standbeelden voor zijn geloof in de euro en de hereniging van Duitsland.”

TINDEMANS. “Kohl accepteerde met enthousiasme de euro terwijl Duitsland die eenheidsmunt allerminst nodig had. Gelijklopend eiste hij een gemeenschappelijke veiligheidspolitiek, de beste geruststelling over de goede Duitse intenties voor buurlanden als Polen, Tsjechië en Hongarije.

“Uit economische samenwerking ontstaan geen politieke instituties. Voor 1914-1918 bestond er veel economische samenwerking en een goudstandaard. Die leidden niet tot politieke instellingen en zij voorkwamen de Eerste Wereldoorlog evenmin. Omtrent de Sovjet-Unie zei het Westen: bouw economische bruggen met de Sovjets en de vrede wordt verankerd. Neen, economische samenwerkingen zijn opportunistisch, vandaag worden ze aanvaard en morgen verworpen als het beter uitkomt. De politieke wil is het zaad van Europa en men kan alleen maar betreuren dat er na vijftig jaar bouwwoede nog zo weinig zinvols is voor de Europese defensie en het buitenlandbeleid. Daardoor heb je problemen zoals vandaag in de relatie tot OPEC.”

frans crols