Kartels moeten ook schade betalen

Een kartel van luchtvaartmaatschappijen blies zeven jaar de factuur voor de vrachtverladers kunstmatig op. British Airways en Air France KLM en negen ‘concurrenten’ maakten illegaal afspraken over gelijktijdige brandstof- en beveiligingstoeslagen. De Europese Commissie veroordeelt hen samen tot een boete van 799 miljoen euro.

De veroordeling is goed nieuws voor de verladers die op 30 september in Den Haag – los van de Europese Commissie – 400 miljoen schadevergoeding eisen van Air France KLM en Martinair voor gelijkaardige praktijken. De rechtszaak wordt geleid door Claims Funding International, een bedrijf dat op een no cure, no pay-basis collectieve dagvaardingen opzet.

Slachtoffers van kartels stappen nochtans zelden naar de rechtbank. In België en veel andere landen moeten slachtoffers de schadeveroorzaker elk apart dagvaarden. Meestal wegen de proceskosten niet op tegen de schade. Kartels blijven zo grotendeels buiten schot, want ze draaien alleen op voor de boete, niet voor de werkelijke schade die ze berokkenen.

Ook bij financiële misdrijven of fouten treden de gedupeerden niet op omdat ze het risico van een dure rechtszaak niet nemen. Zij nemen hun verlies en laten de zaak kif kif. Hetzelfde doet zich voor bij fouten van ondernemingen tegenover hun klanten (relatief kleine productschade, bijvoorbeeld, of een mankement in de dienstverlening, zoals een vliegtuig dat te laat vertrekt). Soms compenseert het bedrijf uit eigen beweging de klant, maar als dat niet gebeurt, blijft hij meestal in de kou staan.

In de Verenigde Staten heeft men hierop een antwoord: de class action. Een advocaat zoekt een slachtoffer en spreekt een contingencee fee (een deel van de opbrengst) af als hij de zaak wint. Er is bovendien het instrument van de punitive damage of strafvergoeding. Schadeveroorzakers worden niet alleen veroordeeld tot het vergoeden van de schade, maar moeten van de rechter aan het slachtoffer nog een flinke som geld erbovenop uitkeren. Het bedrijf dient als afschrikwekkend voorbeeld voor andere, die bewust of door onzorgvuldigheid in de toekomst dat soort fouten zouden maken. Hoe groter het bedrijf, hoe hoger dat bedrag en hoe dikker de factuur voor de advocaat.

Dit systeem heeft veel nadelen. Pietluttige claims – de klassieke hete koffie bij McDonald’s – leiden toch tot hoge schadevergoedingen door revanchistische volksrechtbanken. Bedrijven worden gechanteerd en gaan over tot een dading uit vrees voor onredelijke straffen. De juridische industrie roomt naar schatting 2 procent van het Amerikaanse BNP af.
De verwijzing naar Amerikaanse toestanden was lang een argument tegen een EU-regeling voor class actions. Toch hebben veertien lidstaten een eigen procedure uitgewerkt waar een beroepsrechter dikwijls de eerste filter is tegen belachelijke claims.

In Nederland hielpen uitgerekend de bedrijven een wettelijke regeling mee uitwerken. Ze beseffen dat de samenbundeling van partijen de proceduresnelheid en de rechtszekerheid bevordert en een rechterlijke toetsing frivole processen vermijdt. Zo’n praktische benadering is verkieselijk boven de bijna ideologische weerstand tegen class actions in ons land.

Hans Brockmans