Kan Schröder snel genoeg hervormen?

De economische motor van Europa sputtert. Stilaan beseffen de meeste politici dat Duitsland dringend grondige hervormingen nodig heeft. Maar besef is in het starre Duitse politieke bestel nog lang geen uitvoering.

De regering van Gerhard Schröder zal een late poging ondernemen om de tijd in te halen die ze verloor tijdens de stuurloze begindagen van haar tweede beleidsperiode. De wetgevers zullen overspoeld worden met welzijns- en arbeidsmarktmaatregelen uit het hervormingspakket Agenda 2010, dat in 2003 door de kanselier werd bekendgemaakt. Volgens bondskanselier Schröder zal het “omvangrijkste hervormingspakket in de Duitse geschiedenis” Europa’s grootste economie uit de put halen, de welzijnsbestedingen onder controle houden en een antwoord bieden op de lange-termijnuitdagingen van een ouder wordende bevolking en een scherp dalend geboortecijfer.

De agenda bevat doortastende maatregelen om de werkloosheid aan te pakken (die waarschijnlijk in de buurt van de 5 miljoen zal komen) en de verlammende welzijnskosten te verlagen door te bezuinigen op de uitkeringen. Andere maatregelen moeten helpen de kleine ondernemingen te ondersteunen, de bureaucratie weg te werken en sommige archaïsche ambachtelijke activiteiten te hervormen. De plaatselijke overheden krijgen een injectie via een grondige hervorming van de deelstaat- en gemeentefinanciering. Als klap op de vuurpijl zou de vermindering van de personenbelasting, die 15 miljard euro bedraagt en gepland was voor 2005, een jaar vervroegd worden om het consumentenvertrouwen op te peppen en de slabakkende economie aan te zwengelen.

Intimidatie, verleiding en overreding

Een overeenkomst tussen regering en oppositie over de hervorming van de gezondheidszorg toont aan dat maatregelen mogelijk zijn, zelfs binnen het verstarde Duitse politieke systeem. Het akkoord tussen de partijen gaat niet ver genoeg om de uitgavenspiraal te doorbreken, maar in een systeem waarin verplichte ziekteverzekeringsbijdragen gelijk gespreid worden over de werknemers en de werkgevers, is het alvast een eerste stap in de richting van een verlaging van de verpletterende niet-arbeidsgebonden loonkosten, één van Duitslands grootste competitieve handicaps.

Het is ook mogelijk dat de weerstand tegen de hervormingen gefnuikt wordt door onzekerheid binnen de vakbeweging. Bittere beschuldigingen die binnen de machtige vakbond IG Metall geuit werden na de mislukking van een zinloze staking in het oosten van Duitsland midden 2003, hebben de positie van één van de hardste critici van de regering verzwakt. Dat kan de vijandigheid tegenover hervormingen dempen.

Ironisch genoeg zal de langverwachte economische heropleving, die nu voor 2004 aangekondigd wordt, de beperkte hervormingsimpuls ondermijnen, die tijdens de voorbije twee jaar van onderpresteren opgebouwd werd. Met hun flinterdunne meerderheid kunnen de sociaal- democraten en de groenen, de kleinere partij binnen de coalitie, zich geen intern gekibbel veroorloven. Een revolte van eigenzinnige linkse sociaal-democraten is niet waarschijnlijk, maar kan evenmin uitgesloten worden.

De houding van de oppositie is nog minder voorspelbaar. De christen-democraten likken nog steeds hun wonden na de verkiezingsnederlaag in 2002 en moeten nog altijd een samenhangende strategie uitwerken. Een deel van hun probleem bestaat in het gebrek – of het teveel – aan leiderschap, gekenmerkt door worstelingen tussen Angela Merkel (de voorzitter van de christen-democraten), Edmund Stoiber (de Beierse partijleider en mislukte challenger voor het kanselierschap) en Roland Koch (een jonge regionale bonze). Samenhang zal echter nodig zijn als de hervormingen voorgelegd worden aan de door de oppositie gecontroleerde Bundesrat, de senaat, die vele maatregelen kan vertragen of zelfs tegenhouden.

Om de wetgeving erdoor te sluizen, zal Schröder dezelfde tactiek van intimidatie, verleiding en overreding gebruiken die we al kennen van zijn eerste ambtstermijn. Onderweg zal hij maatregelen kwistig laten vallen en sporadisch zelfs een ommezwaai maken. Die vaardigheden zullen nog het meest op de proef worden gesteld bij de begrotingspolitiek. De ontsporing van de openbare financiën zal leiden tot een verder verlies aan geloofwaardigheid voor Hans Eichel, de minister van Financiën, ooit een rijzende ster, nu nog slechts een ongelukkig figuur.

Belastingverlaging

De belastingverlaging zal het probleem in 2004 alleen maar erger maken. De regering heeft de omvang van die uitdaging verdoezeld met de belofte dat ze zal snijden in vastgeroeste subsidies, waaronder ook heilige koeien zoals belastingvermindering wanneer men een eigendom aankoopt of wanneer men pendelt. De ervaring heeft echter al uitgewezen dat dergelijke onpopulaire maatregelen zelden ongehavend uit de parlementaire molen komen. Dat kan erop wijzen dat de meest waarschijnlijke remedie voor de financiering van het tekort aan belastinginkomsten het opdrijven van de staatsschuld wordt.

Zo dreigt Duitsland in aanvaring te komen met de Europese Commissie. Het begrotingstekort voor 2004 zal de regels van het stabiliteits- en groeipact van de Europese Unie voor een derde opeenvolgend jaar overtreden. De stilzwijgende bereidheid van Duitsland om de handen in elkaar te slaan met partners als Frankrijk, die erop uit zijn om het pact af te zwakken, zal steeds nadrukkelijker in de openbaarheid treden. Dat kan echter ook leiden tot vuurwerk met de meer gedisciplineerde EU-landen, die klaar staan om formele sancties te eisen voor recidivisten.

Zelfs als Schröder erin slaagt om het grootste deel van zijn hervormingen erdoor te krijgen en een aanvaardbare begroting op tafel te leggen, liggen er andere uitdagingen in het verschiet. Er wordt verder actie ondernomen in verband met de pensioenen om de druk op het overheidssysteem te verlichten en de beperkingen die wegen op de bijkomende privé-stelsels deels weg te nemen. Voorstellen van een regeringscommissie om de pensioengerechtigde leeftijd op te trekken en het stijgingsritme van de pensioenuitkeringen te beperken, werden opzijgeschoven. Nog meer hervormen in de gezondheidssector dreigt intussen een explosief gegeven te worden.

Haig Simonian

Het aantal werklozen in Duitsland stijgt naar 5 miljoen.