Oekraïne kan op termijn alleen een vredesdeal met Rusland sluiten als daar voldoende veiligheidsgaranties tegenover staan. Zoals westerse troepen niet ver van de frontlijn, of een no-flyzone boven de conflictgebied. “Maar zonder de Verenigde Staten kan Europa dat niet klaarspelen”, zeggen experts.
Een sterker Oekraïens leger, meer Europese wapenleveringen, een vliegverbod boven Oost-Oekraïne, tot het stationeren van westerse troepen: het zijn voorbeelden van de zogenoemde veiligheidsgaranties die Oekraïne vraagt en zou krijgen na een vredesakkoord met Rusland.
Tijdens de top met de Europese leiders maandagavond zei de Amerikaanse president Donald Trump dat zijn land een bijdrage wil leveren aan die veiligheidsgaranties. De Verenigde Staten zouden evenwel een coördinerende rol spelen; de echte garanties zouden van de EU-landen komen. Vraag is of Europa dat kan. “Je garant stellen gaat zeer ver”, waarschuwt Sven Biscop, defensie-expert bij het Egmont Institute. “Het betekent dat je in oorlog bent, wanneer het land waarvoor je borg staat wordt aangevallen. Zoals dat in 1939 met Frankrijk en Groot-Brittannië het geval was, toen nazi-Duitsland Polen binnenviel.”
Eerst een sterk Oekraïens leger
“Je moet niet alleen kijken naar wat wordt beloofd, de vraag is ook hoe je die garanties afdwingt”, zegt Tim Haesebrouck, professor internationale politiek aan de Universiteit Gent en specialist in Europese veiligheid. “Mag ik eraan herinneren dat het Boedapest-memorandum van 1994 al een garantie was. Oekraïne gaf zijn kernwapens af en niemand zou het land aanvallen. Toch viel Rusland in 2022 binnen. Dat toont aan dat je die garanties hard moet kunnen maken.”
Na de topontmoeting met Donald Trump verklaarde de Franse president, Emmanuel Macron, dat de eerste garantie voor Oekraïne een sterk en voldoende uitgerust leger is, met financiële steun van westerse landen. Begin dit jaar heeft de Europese Unie trouwens de VS voorbijgestreefd als belangrijkste sponsor van de Oekraïense oorlogsinspanning. In december stroomde nog 26 miljard euro van de VS richting Kiev, versus 9,7 miljard euro. Nu is de Amerikaanse steun bijna opgedroogd en blijft de EU 20 miljard euro betalen.
Macron ziet Europese troepen met een ondersteunende rol in Oekraïne. Tim Haesebrouck: “We spreken dan wellicht van een Europese troepenmacht die een peacekeeping mission of afschrikkingsrol vervult. Als Rusland het land opnieuw binnenvalt, zijn er dan Europese troepen aanwezig om het land te verdedigen.” “De Europese troepen zitten dan niet op de frontlijn, maar een stuk verder”, vult Sven Biscop aan.
‘Je moet niet alleen kijken naar wat wordt beloofd, de vraag is ook hoe je die garanties afdwingt’
Minimaal 100.000 manschappen nodig
Bij militair experts doet al een tijd het cijfer van 30.000 militairen de ronde. De vraag is of Europa die kan leveren. “Lange tijd werd overwogen dat de Fransen en de Britten het gros van die troepen zouden leveren”, aldus Haesebrouck. “De Britse premier, Keir Starmer, heeft het ondertussen over een kleinere troepenmacht. Experts spreken over minimaal 100.000 bewapende Europese militairen, die de hele frontlinie moeten verdedigen. Troepen kan je ook maar één derde van de tijd ontplooien. Ze moeten rusten en trainen. Als je er constant 30.000 wilt inzetten, dan heb je er eigenlijk drie keer zoveel nodig. De Europese Unie is daar niet toe in staat. Ze beschikt niet over de militaire slagkracht om Rusland af te schrikken, laat staan om een aanval af te slaan. Zonder de VS kunnen we dat niet klaarspelen. Je hebt niet alleen troepen nodig, maar ook een logistiek netwerk en je moet investeren in intelligence.”
NAVO-commando?
Bij bijvoorbeeld het controleren van een no-flyzone is Amerikaanse steun nodig. De vraag rijst in welke mate de garantie van de VS waterdicht is. Zullen de Amerikanen tussenbeide komen? “In tijden van Trump is dat onzeker,” waarschuwt Tim Haesebrouck. “Het zou voor de Europese troepen weleens faliekant kunnen aflopen. De geschiedenis leert dat onvoldoende bewapende vredestroepen die hun mandaat niet kunnen uitvoeren, tot drama’s kunnen leiden. Denk aan de Belgische para’s in Rwanda en de Nederlanders in Srebrenica.”
De Russen zijn sowieso tegen Europese boots on the ground in Oekraïne, laat staan dat zoiet onder NAVO-vlag zou gebeuren. “Maar als er incidenten zijn, dan moet in overleg met de VS worden opgetreden en zit je meteen onder NAVO-commando”, zegt Biscop. “Nu, bij een mogelijke schending van het bestand zouden de eerste schermutselingen met het Oekraïense leger gebeuren. De Europese troepen zouden verder liggen, op strategische punten.”
Het toont aan hoe gespannen de situatie op het terrein blijft, ondanks het optimisme van sommige Europese leiders. “Ik heb een déjà-vugevoel. Je denkt dat er bijna een akkoord is tussen de twee landen, maar toch komt het er niet”, zegt Tim Haesebrouck. “Rusland wil nog altijd gebieden in Oost-Oekraïne. En in Kiev willen ze hun territoriale integriteit behouden of minstens voortbestaan als soevereine staat. Dat blijven twee incompatibele doelstellingen.”
Russiche drones aan de NAVO-grens
Het is volgens defensie-experts trouwens opletten geblazen: Oekraïne is de niet enige militaire uitdaging van de Europese Unie. Er is nog de lange NAVO-grens tussen Finland en Rusland plus gevoelige gebieden rond de Baltische staten. Daar hebben de Russen deze zomer meer troepen en militair materiaal geposteerd. Tim Haesebrouck: “Dit is de vraag van 1 miljoen: hoe sterk is de garantie van artikel 5 van de NAVO, waardoor een aanval op één lidstaat kan worden gezien als een aanval op alle landen? Je ziet dat Rusland dat stilaan begint te testen met hybride aanvallen, zoals een verloren drone net over de grens met de Baltische staten of Roemenië sturen. Dat de Russen nog geen NAVO-lidstaat op zich binnenvallen, is te danken aan dat artikel 5, maar die garantie is wel verwaterd sinds de komst van Donald Trump.”
