De Europese Commissie legt elf producenten van elektrisch materiaal een boete op van meer dan 750 miljoen euro wegens kartelvorming. Dergelijke superboetes zullen meer en meer opdoemen.
Europees Commissaris voor Concurrentiebeleid Neelie Kroes doet haar reputatie als harde tante alle eer aan. Met de veroordeling van bedrijven als Siemens, Alsthom en Toshiba tot de hoogste boete wegens kartelvorming heeft de Nederlandse commissaris geschiedenis geschreven. Elf producenten van schakel- en verdeeltoestellen voor zware elektrische installaties moeten een superboete van 750 miljoen euro betalen wegens prijsafspraken die al zestien jaar van toepassing waren. In 2001 werd weliswaar een hogere boete opgelegd aan het vitaminekartel, maar die straf sloeg op acht kartels (zie kader: De hoogste kartelboetes in Europa).
De superboete voor Siemens en co. stond in de sterren geschreven. De jongste jaren heeft de Europese Commissie de strijd tegen kartels drastisch opgevoerd. Neelie Kroes heeft hiervan ook een persoonlijk agendapunt gemaakt. Niet toevallig doken de meeste hoge boetes op na haar aantreden in 2004. De Commissie heeft nu zelfs al een aparte eenheid binnen het Directoraat-Generaal Concurrentie die zich uitsluitend focust op het opsporen van kartels. Tegelijkertijd verschenen nieuwe richtsnoeren voor het berekenen van kartelboetes. Zo zwelt het ontradende effect nog aan. De komende jaren kunnen de boetes nog sterk stijgen.
Aandeelhouders zijn dupe
“De meest recente case valt nog onder de oude regeling,” weet Laurent Garzaniti, een specialist in mededingingsrecht van advocatenkantoor Freshfields. De nieuwe regeling trekt de boetes fenomenaal op. Garzaniti: “De boete wordt bepaald op basis van de omzet in de relevante markt.” De relevante markt is de relevante productmarkt (welke producten concurreren met elkaar?) en de geografische markt (waar concurreren ondernemingen met elkaar?). De boete bedraagt ten hoogste 30 % van de omzet. Als het kartel al jarenlang functioneert, kan daar nog een schep bovenop komen: de boete kan stijgen met 10 % per jaar. In de nieuwe regeling is er sprake van een verdubbeling.
Concreet: een bedrijf met een omzet van 10 miljoen euro dreigt bij het vaststellen van een kartel veroordeeld te worden tot het betalen van een boete van 3 miljoen euro. Als blijkt dat het kartel meer dan een jaar bestaat, komt daar 300.000 euro bij. In de nieuwe regeling stijgt de boete echter naar 6 miljoen euro. “Dat is gigantisch. De aandeelhouders zijn er de dupe van,” legt Garzaniti uit. “De bestuurders en het management gaan vaak vrijuit, tenzij er op nationaal vlak een strafrechtelijke regeling bestaat.”
Ochtendlijke raids
Bij het opsporen van de kartels krijgt de Commissie ook de steun van spijtoptanten, bedrijven die meewerkten aan het kartel, maar met de belofte van vrijstelling van boetes als klikspaan optreden. Vincent Mussche van Freshfields: “Vanuit het perspectief van de Commissie is de clementieregeling – die al bestaat sinds 1996 – een succesverhaal. Kartelafspraken gebeuren immers in het grootste geheim en zonder die biechtprocedure zou het onmogelijk zijn om veel kartels op te sporen.”
Toch baren vooral de inspecteurs van de Commissie de bedrijven zorgen. Die inspecteurs vallen meer en meer bedrijven binnen ( dawn raids) in hun zoektocht naar verborgen kartels. Mussche: “Zeer recentelijk nog voerde de Commissie zo’n ochtendlijke inval uit in de chemische sector.”
Naast de bankwereld en de energiesector, kan de chemiebranche op meer dan gewone belangstelling van de Commissie rekenen. Garzaniti: “De Commissie, al dan niet bijgestaan door de Belgische mededingingsautoriteit, stuurt steeds grotere teams van inspecteurs tegelijkertijd op pad naar verschillende sites of filialen van de verdachte ondernemingen. Bovendien maken de inspecteurs meer en meer gebruik van hun bevoegdheid om bedienden van de bedrijven te interviewen.” Het vinden van documenten die wijzen op een vergadering om een kartel op te zetten, kan al voldoende stof opleveren voor een boete, zelfs al is dat kartel nog niet in de praktijk omgezet.
Schade recupereren
Bedrijven kunnen dus veel vlugger een boete oplopen dan ze denken. Bovendien is met een bestraffing door de Commissie nog niet alle leed geleden. Gedupeerden (zoals consumenten en leveranciers) kunnen nu bij rechtbanken een proces aanspannen om schade te recupereren. Vincent Mussche: “Benadeelden kunnen in theorie processen aanspannen om geld te recupereren dat ze verloren zouden hebben, omdat de kartelleden de prijzen kunstmatig opdreven, de prijzen afspraken en beloofden elkaars klanten niet af te snoepen. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, is deze praktijk nog niet echt ingeburgerd in Europa. Er is wel al rechtspraak van het Europees Hof van Justitie die de basis legt voor dergelijke processen. De Commissie stimuleert die praktijk en heeft al een groenboek gepubliceerd om het debat in Europa te bevorderen.”
Ook die actie past in het opzet om kartels hard aan te pakken. Het ontmoedigingseffect om in een kartel te stappen, neemt beslist toe als schadeclaims mogelijk zijn. “Al moet bij zo’n claim de consument wel kunnen bewijzen dat hij economische schade heeft geleden,” merkt Mussche op.
Alain Mouton
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier