Islambankieren in opmars

Islambankieren zit in de lift, maar in België gebeurt er weinig. Onze banken en onze economie dreigen een opportuniteit mis te lopen als ze geen aandacht hebben voor de specifieke verwachtingen van de moslimbevolking.

Gezocht: Belgische shariabank’, titelde Trends twee jaar geleden na een studie over de bancaire behoeftes van migranten. Even goed had dezelfde titel boven dit stuk kunnen staan, want er is weinig veranderd. De vaststelling blijft dat de Belgische banken de migrantenklanten links laten liggen en weinig kaas gegeten hebben van islambankieren.

Om de problematiek in kaart te brengen en de geesten bewust te maken, organiseerde het Belgian Financial Forum, in samenwerking met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Brussels Invest & Export, een druk bijgewoond colloquium over de mogelijkheden en obstakels voor het islambankieren. Het evenement werd mogelijk gemaakt en voorbereid door de bankenfederatie Febelfin om haar leden te informeren en te anticiperen op wettelijke, reglementaire en fiscale aanpassingen.

Theoretische verschillen

Islambankieren is een vorm van financiële dienstverlening die gebaseerd is op de regels van de sharia, de hoogste wet in de islam. De sharia verbiedt onder andere het aanrekenen of toekennen van rente, het onverantwoord nemen van risico’s en speculeren, en investeringen in sectoren die als niet-halal beschouwd worden zoals alcohol, wapens en porno.

“Hoewel de sharia eeuwenoud is, is een islamitisch geïnspireerde economische leer pas in de twintigste eeuw ontstaan”, vertelt VUB-professor David Bassens. “Ideologisch zit die ergens tussen het kapitalisme en het communisme. Centraal staat een systeem van het verdelen van de winsten en verliezen. De bedoeling is dat economie en financiën de ongelijkheid niet vergroten, maar leiden tot een betere verdeling van de welvaart.”

In bancaire termen betekent dit dat depositohouders participeren in de winst, maar ook in het verlies van een investering of belegging. Dat staat haaks op het conventionele westerse bankmodel dat gericht is op het mijden van risico’s.

“In theorie zijn er belangrijke verschillen”, zegt Geert Bossuyt, een Vlaming die aan het hoofd staat van Khalij Islamic, een islamitische investeringsmaatschappij uit Dubai. “Maar in de praktijk vallen die verschillen mee en lijken islambanken sterk op conventionele banken. In beide gevallen gaat het om het lenigen van de financiële noden van klanten, en voor elk klassiek bankproduct bestaat er een vergelijkbaar islambankproduct.”

Islambankieren is voorlopig nog vrij klein. De markt wordt geschat op 1200 tot 1800 miljard dollar, dat is niet eens het balanstotaal van een grote Europese bank als Deutsche Bank of BNP Paribas. Bovendien is het fenomeen geografisch beperkt tot het Midden-Oosten, de Golfregio en enkele Aziatische landen met een grote moslimbevolking.

In Europa gebeurt er weinig, al zijn Londen en Luxemburg belangrijke financiële centra voor de uitgifte van islamobligaties (‘sukuk’), zegt Rachid Ouaich, voorzitter van de Luxemburgse Islamic Finance Professionals Association. In de retailmarkt is er in Europa maar één echte islambank actief: de Islamic Bank of Britain. Andere Britse banken, als HSBC en Lloyds, bieden wel islamitische producten aan of hebben entiteiten in moslimlanden. Het potentieel van islambankieren is nochtans groot, beklemtoont Bossuyt. “De sector is de voorbije tien jaar gegroeid in een tempo van 15 procent per jaar. Die groei zal nog versnellen. Er zijn wereldwijd 1,5 tot 2 miljard moslims, hun vermogen stijgt, en de islam is de snelst groeiende godsdienst ter wereld.”

Allochtoon ondernemerschap

Dat het fenomeen van het sharia compliant bankieren tot nu toe beperkt bleef, komt omdat twee derde van de moslims alleen aan islambankieren wil doen als het niet ten koste gaat van het rendement, de kosten en de service. “Een kostengevoelige moslimklant koos traditioneel voor een conventionele bank, maar dat verandert”, zegt Bossuyt. “De islambanken bereiken langzaam voldoende schaalgrootte om islamitische alternatieven tegen gelijke kosten aan te bieden.”

In moslimlanden zal de retailmarkt op termijn helemaal gedomineerd worden door islambanken, denkt Bossuyt. “Westerse banken die in die landen actief zijn, moeten zich aanpassen als ze de concurrentie willen aangaan. En migranten die vaststellen dat de islambanken in hun thuislanden goede, competitieve diensten en producten aanbieden, zullen dit ook eisen in Europa.”

Dat bevestigt Imane Karich, consultant islambankieren die met de bankenfederatie Febelfin het evenement voorbereidde. “Veel Belgische Marokkanen kunnen in hun land van herkomst terecht bij banken die sharia compliant zijn. In België blijven ze op hun honger. De behoefte aan woon- en bedrijfskredieten stijgt, maar bij de Belgische banken kloppen ze meestal vruchteloos aan. In een stad als Brussel is het ondernemerschap bij allochtonen nochtans groter dan bij autochtonen. Mits de nodige financiële steun kunnen zij bijdragen tot de economische groei en de welvaart van het land.”

“Het doel van islamproducten moet financiële inclusie zijn”, stelt Bassens. “België heeft een groeiende, stedelijke moslimbevolking die niet of nauwelijks bediend wordt door de lokale banken en die daardoor ondergefinancierd is.” Volgens hem was er in het verleden weinig vraag naar specifieke islamproducten. Pogingen om halalfondsen te lanceren in België waren weinig succesvol. Maar volgens Karich is die houding gewijzigd.

Dat het islambankieren in ons land niet van de grond komt, heeft ook te maken met de wettelijke en fiscale hinderpalen. Een concreet voorbeeld. Een gewoon woonkrediet met renteafbetalingen kan volgens de sharia niet. Het islamalternatief, de zogenaamde murabaha, is opgesteld als een aankoop-verkoopcontract met een uitgestelde betaling. De bank koopt desgevallend het huis dat een klant wil en verkoopt het voor een hoger overeengekomen bedrag door.

In Frankrijk begon men al in 2008 de juridische en fiscale obstakels te definiëren, getuigt advocaat Gilles Saint Marc, en voor de meeste werd een oplossing bedacht. En toch is er in Frankrijk, het land met de grootste moslimbevolking van Europa met 6 van de 20 miljoen moslims in Europa, nog altijd geen enkele islambank erkend. “Een islambank is in de eerste plaats een bank die moet voldoen aan dezelfde verplichtingen als andere banken. Er waren al een aantal aanvragen, maar de Franse regulatoren stelden vast dat geen enkele aanvrager aan de vereiste liquiditeitsnormen voldeed. Dat is de achilleshiel van de islambanken. Doordat zij rentebetalingen afwijzen, kunnen zij zich niet herfinancieren bij andere banken of bij centrale banken.”

Karich verwacht in de eerste plaats een initiatief van een van de Belgische grootbanken. “De eerste die met islamitische deposito’s en/of kredieten start, verwerft een belangrijk concurrentieel voordeel.” Bossuyt is het daar volmondig mee eens. “Islambankieren is voor Belgische banken een geweldige opportuniteit. Ze kunnen hun liquiditeit verbeteren en hun financiering diversifiëren door islamobligaties uit te geven. Op de retailmarkt kunnen ze een nieuw cliënteel aanboren en de klantentevredenheid verhogen.”

PATRICK CLAERHOUT, FOTOGRAFIE THOMAS DE BOEVER