IS JELTSIN NODIG ?

De situatie in de diverse landen die uit de vroegere Sovjet-Unie voortkwamen, varieert van zorgelijk tot beangstigend. Ook de grootste van de post-Sovjet-Unie-staten, Rusland, verkeert daar ergens tussenin. De gezondheidstoestand van de herverkozen president Boris Jeltsin en de net afgelopen (?) oorlog in Tsjetsjenië krijgen vandaag de meeste aandacht, maar morgen kunnen net zo goed de heropflakkerende inflatie en de rol van de maffia de hoofdtitels wegkapen. Dat Rusland in het nieuws zal blijven, is één van de zeldzame zekerheden die de huidige wereld nog te bieden heeft.

Tot de betere, recent verschenen boeken over de Russische toestand behoort The Coming Russian Boom (uitgeverij : The Free Press), geschreven door John Parker en Richard Layard. Layard is hoogleraar economie aan de London School of Economics en sedert enkele jaren adviseur van de Russische regering. John Parker werkte van ’89 tot ’93 als redacteur van het Britse kwaliteitsblad The Economist in Rusland. Aan deze John Parker, vandaag assistent-editor van datzelfde weekblad, vroeg Trends tekst en uitleg bij wat zich momenteel afspeelt in dat onmetelijke land.

TRENDS. De gezondheid van president Jeltsin baart de meeste waarnemers grote zorgen, al lijkt niemand goed te weten hoe ernstig de man er aan toe is. Indien Jeltsin morgen zou wegvallen, zou het hele hervormingsproces dan nog kunnen stilvallen of zelfs worden teruggeschroefd ?

JOHN PARKER. Neen. Als hetgeen wat zich vandaag met Jeltsin voordoet in ’93 was gebeurd, dan hadden we heel waarschijnlijk een terugkeer van het oude communistische regime meegemaakt. Het is nauwelijks overdreven te stellen dat hij in ’93 nagenoeg op zijn eentje een dergelijke gang van zaken heeft belet. Wat men van Jeltsin ook moge beweren, hij slaagde er tijdens de voorbije jaren in om Rusland democratische instellingen te bezorgen. Die functioneren nog lang niet perfect waar wel trouwens ? maar wel voldoende om de kans op een terugkeer van het oude sovjetregime nu toch wel zeer klein te maken. Bovendien heeft het er alle schijn van dat de Russische communisten stilaan de Poolse route bewandelen dat wil zeggen zich omschakelen tot wat wij sociaaldemocraten zouden noemen.

Het gaat hoe dan ook slecht met de gezondheid van Jeltsin. Het staat in de sterren geschreven dat de opvolgingsstrijd bitter zal zijn. Hoe liggen de kaarten hier ?

Eerst en vooral dit : onderschat toch niet de greep die Jeltsin nog altijd op de macht heeft. Het is bijvoorbeeld tekenend dat in de nieuwe regering niemand zit die echt kritisch staat tegenover marktgerichte hervormingen. Na het relatieve succes van de communist Zjoeganov in de presidentsverkiezingen werd algemeen verwacht dat Jeltsin toegevingen zou doen in die richting. Dat is niet gebeurd. Inzake Jeltsins opvolging zie ik vier kandidaten : premier Chernomyrdin, Alexander Lebed, hervormingsstrateeg en privatiseringstsaar Anatoly Chubais en Joeri Luzhov, de burgemeester van Moskou. Het is onmogelijk in te schatten wie van deze vier over de beste kaarten beschikt. Maar wie denkt dat alleen de eerste twee een ernstige kans maken, heeft het verkeerd voor. Objectief gezien meen ik dat Chubais het beste zou zijn wat de Russische bevolking kan overkomen. Die man is als strateeg én als manager onvoorstelbaar goed.

Jeltsin deed heel wat kostbare beloften tijdens zijn verkiezingscampagne. De acties van het Russische leger in Tsjetsjenië kosten ook handenvol geld. Moet niet worden gevreesd voor een nieuwe heropflakkering van de inflatie met alle destabiliserende gevolgen vandien ?

De verkiezingsbeloften van Jeltsin waren behoorlijk vaag. Bovendien blijkt uit de eerste initiatieven van de president en de nieuwe regering van premier Victor Chernomyrdin dat, indien dat nodig is voor de monetaire stabiliteit van het land, de gedane beloften niet zullen worden gehouden. De kans dat dit grote ontevredenheid teweegbrengt bij de bevolking lijkt me gering. De meeste Russen zijn immers nog te zeer op hun eigen, meestal vrij onzekere toestand gefixeerd en koesteren dan ook geen al te hoge verwachtingen naar de toekomst toe. Pas als de economie echt herstelt en de onzekerheid afneemt, stijgt de kans op gemor, een wat paradoxale maar toch reële vaststelling. Wat de oorlog in Tsjetsjenië betreft, zou het fout zijn van het Westen deze te vergelijken met de campagne in Afganistan. De oorlogskost is niet zo groot en hoeft niet direct inflatievrees op te leveren. Dat gevaar zit er wel in als men de wederopbouw aldaar groots zou willen aanpakken. Die zal pas echt veel geld kosten.

U gaf samen met professor Layard uw boek de titel The Coming Russian Boom mee alsof het om een stellige zekerheid gaat. Hoe moeten we dat inschatten ?

Eigenlijk schetsen we veeleer de vereiste omkadering om tot een echte boom van de Russische economie te kunnen komen. Het belangrijkste element dat nog ontbreekt in die omkadering is een op een voorspelbare manier werkend juridisch apparaat, en dit op het gebied van zowel handels- en eigendomsdisputen als pure criminaliteit. Het is onzin te beweren dat Rusland door de maffia wordt geregeerd, maar dat deze criminele organisaties een hinderlijke factor vormen voor de ontwikkeling van het land, staat evenzeer vast. Een ander belangrijk element is de belastinginning die uitermate mank loopt. In dat verband zal de centrale regering nu toch eens ernstig werk moeten maken van haar relaties met de grote industriële concerns die weigeren gewoonweg om belastingen te betalen en de lokale autoriteiten. Daar zitten de laatste verzetshaarden tegen de hervormingen.

JOHAN VAN OVERTVELDT

JOHN PARKER (THE ECONOMIST) Wat men van Jeltsin ook moge beweren, hij slaagde er tijdens de voorbije jaren in om Rusland democratische instellingen te bezorgen.