Is het boek uit?

Cultuurpessimisten en slabakkende boekhandelaren trekken al jaren van leer tegen de oprukkende technologie. Het is afgelopen met het boek! Vaarwel, o zoete geur van het papier! Ondanks alle emotionaliteit is het voorlopig niet zo’n vaart gelopen. Maar nu kunnen lezers boeken integraal downloaden op hun pc of e-book. Kan Gutenberg de boeken dichtdoen?

Het was de Amerikaanse succesauteur Stephen King die zowat een maand geleden de knuppel in het hoenderhok gooide. Hij zorgde voor sensatie door het surfersvolkje het eerste hoofdstuk van zijn roman ‘The Plant’ te laten downloaden voor één dollar. Binnen een week trok zijn site meer dan 150.000 lezers. De deal was wél dat King alleen maar het vervolg zou schrijven als de downloaders betaalden. En ons geloof in de mensheid werd weer wat gesterkt: 76% van de lezers betaalde en Stephen King ging achter zijn pc zitten om het tweede hoofdstuk te schrijven.

Is King dan de Don Quichot van het schrijversgild? Te veel eer, wellicht. Maar de koning van de thriller zette de uitgeverswereld wel een ferme neus. In maart had hij zijn roman ‘Riding the Bullet’ al on line gezet, toen nog in samenwerking met zijn uitgever. Nu gaat hij dus solo. Niet definitief, zegt hij, juist lang genoeg om hen wat bescheidenheid bij te brengen en hen te tonen dat ze niet langer onmisbaar hoeven te zijn. Een witte ridder, zowaar, maar wel een die rijk genoeg is om het risico te nemen.

Toch zit er muziek in. Het downloadboek kan wel eens het literaire antwoord zijn op het succes van MP3 bij jonge muziekbands. Jonge, onbekende of miskende auteurs krijgen immers een podium voor een potentieel miljoenenpubliek. Vooralsnog blijft het moeilijk om hun werken te verkopen, want daarvoor zijn een beveiliging van de site en de mogelijkheid om on line te betalen vereist. Voer voor rijke uitgevers, dus.

Random House, de grootste uitgever van de Verenigde Staten, sprong op de kar. Hij richtte een elektronisch filiaal op, AtRandom, waarbij zich tevens de uitgeverij van Stephen King, Simon & Shuster, en Time Warner aangesloten hebben. Ze zijn van plan om boeken in elektronische vorm te publiceren die via elektronische boekhandels verspreid zullen worden.

De grote uitgeverijen kregen klamme handen toen ze beseften dat ze de nieuwe technologie niet konden blijven negeren. Honderden kleine internetuitgevers stonden immers klaar om stukken uit de grote koek te happen. Ook in België hebben ze het begrepen. Luc Pire en Christian De Boeck hebben zich omringd met ‘strategen’ en andere ‘multimediaproducenten en -ontwikkelaars’.

De Boeck, een uitgever gespecialiseerd in educatieve en onderwijsuitgaven, gaat een aantal genres on line publiceren. Wetenschappelijke werken, grammatica’s, spellinggidsen en juridische teksten zullen tegen betaling op het net geconsulteerd kunnen worden. Dat biedt meteen het voordeel dat ze geregeld bijgewerkt kunnen worden.

“Het net zal het papier vervangen, niet zozeer voor wat men leest maar voor wat men raadpleegt,” zegt hij nadrukkelijk. “Internet is maar een bijkomend hulpmiddel.”

Maar worden jongeren dan verondersteld om met de laptop onder de arm naar school te gaan? “Wat de schoolboeken betreft, heeft het geen zin om die on line te brengen want de leraars hebben een papierversie nodig. We zijn wel van plan om gratis bijkomende informatie, zoals de oplossingen van oefeningen, op het net te brengen. We moeten denken in termen van complementariteit, eerder dan van tegenstelling. Onze taak als uitgever bestaat er juist in om op zoek te gaan naar de meerwaarde die het net de lezer, al dan niet gratis, kan bieden.”

Luc Pire is in eerste instantie bereid om boeken die uitgeput zijn en die hij niet wil heruitgeven gratis ter beschikking te stellen van de downloaders. Later gaat hij ook bestaande werken on line plaatsen, maar dan aangevuld met reacties van lezers. “Dankzij internet kan ik ook boeken in elektronische vorm uitbrengen die ik op papier nooit had kunnen uitgeven. We zijn nog aan het aftasten, maar één ding is zeker: we moeten eraan beginnen.”

Christian Delcourt probeert dan weer de vergeten literatuur te redden. Als leider van het Beltext-project aan de universiteit van Luik werkt hij al tien jaar aan een tekstenbank van belangrijke Belgische werken sinds 1830. Vanaf de herfst zet hij werken op het net van Franstalige auteurs die al meer dan 70 jaar dood zijn en waarop dus geen auteursrechten meer gelden. “We kiezen voor werken die onvindbaar of uitgeput zijn om de oude literatuur van hoge kwaliteit nieuw leven in te blazen. Wanneer een uitgever besluit om een werk opnieuw uit te geven, halen wij het van het net.”

Tussen al dat altruïsme zou een mens bijna vergeten dat er met virtuele literatuur ook geld te verdienen valt. Barnes & Noble, de grootste keten van boekenwinkels in Amerika, tekende een overeenkomst met Microsoft om op zijn site de elektronische boeken die door Random House, Time Warner en Simon & Shuster uitgegeven worden, te commercialiseren. Een hippe lezer snuistert op hun homepage door de virtuele boekenrekken, rekent af met zijn creditcard en even later krijgt hij het hele boekwerk in zijn mailbox. Een kind kan de was doen.

Rest er nog een praktisch probleem. Gezellig met een boekje in een hoekje wordt moeilijk. Een mens kan immers moeilijk met zijn pc-blok, monitor en toetsenbord voor het haardvuur gaan zitten. De mogelijke uitweg ligt bij het e-book, de Nintendo voor de intellectueel (zie kader). Een aanraakbeeldscherm ter grootte van een flinke pocket, een opslagcapaciteit ter grootte van tien boeken en uitvergrootbare tekst kan een revolutie in het boekwezen ontketenen. Gutenberg trekt een stoel bij en gaat met dichtgeknepen billen naast de twijfelende uitgevers zitten.

françoise antoine