Telkens aan het begin van een nieuw schooljaar klinkt weer kritiek op de stijgende schoolfactuur. Eén op de tien schoolkinderen heeft moeite om die te betalen. Zijn onze schoolboeken te duur?
Begin september krijgen veel ouders steevast de indruk dat naar school gaan vroeger toch goedkoper kon. De stijging van de kosten is logisch: niet alleen de levensduurte stijgt, moderne leermethodes met leerwerkboeken en digitale extra’s zijn vandaag de regel.
Dat betekent niet dat educatieve uitgevers en distributeurs van schoolboeken zwelgen in ongebreidelde winsthonger. “In Vlaanderen gaat 14 miljard euro naar de onderwijsbegroting”, zegt Frank Vercalsteren, de directeur van de educatieve distributeur Iddink Groep. “De markt van de schoolboeken voor het secundair onderwijs is goed voor 100 miljoen euro. Als het onderwijs 1 procent efficiënter zou zijn, kunnen we de schoolboeken in het secundair gratis aanbieden.”
Stijgende schoolfactuur
De toegang tot het onderwijs is in België gratis tot het einde van de leerplicht op achttien jaar. Daarom vragen scholen in het lager en het middelbaar onderwijs geen inschrijvingsgeld. In het basisonderwijs is het didactische materiaal gratis. Voor extra kosten die de lagere scholen wel mogen aanrekenen – zoals voor naschoolse opvang, maaltijden, schoolreizen en transport – geldt een maximumfactuur. Voor het schooljaar 2020-2021 bedraagt die 90 euro.
In het secundair onderwijs is het didactische materiaal niet gratis. Voor schoolboeken en gekopieerde cursussen moet worden betaald. Er is geen maximumfactuur. De leerkrachten en de scholen bepalen welke boeken of cursussen worden gebruikt. Dat maakt dat de studiemateriaalkosten voor een scholier in het secundair onderwijs nogal kunnen verschillen naargelang de school en de studierichting.
Volgens rapporten van het Steunpunt Onderwijsonderzoek (SONO) valt het met die stijgende schoolkosten nogal mee. De gemiddelde studiekosten in het gewoon secundair onderwijs bedroegen 979 euro in het schooljaar 2006-2007. Tegenwoordig ligt dat op 1246 euro per jaar. Die stijging is vooral het gevolg van hogere vervoerskosten. In relatieve termen is de prijs van schoolboeken de voorbije tien jaar nauwelijks gestegen.
Dure oefenboeken
Toch begint ongeveer 11 procent van de scholieren aan zijn schooljaar zonder over schoolboeken te beschikken. 70 procent van de scholen krijgt te maken met onbetaalde schoolfacturen. Om de studiekosten te beheersen is het zinvol de uitgaven voor schoolboeken en drukwerk laag te houden. Een recent rapport van SONO pleit ervoor om de kosten voor eenjarige leerboeken te beperken. Het aantal invulboeken neemt toe.
Een paar decennia geleden kocht een scholier een handboek en een werkboek. Dat eerste kocht hij vaak tweedehands, het werkboek was meestal wat goedkoper. Nu worden beide vaak gebundeld, waardoor scholieren jaarlijks verplicht zijn nieuwe schoolboeken aan te schaffen. De prijs ligt hoger dan die voor een klassiek handboek. Dat verantwoorden de uitgevers door de kwalitatieve upgrade. “Leerwerkboeken passen in een didactische methode en zijn een middel om de leerstof te differentiëren”, zegt Kristof Thijssens, de directeur van de Groep van Educatieve en Wetenschappelijke Uitgevers (GEWU).
Bovendien worden klassieke handboeken tegenwoordig geregeld geactualiseerd, wat hun houdbaarheid op de tweedehandsmarkt beperkt. De scholen of de vakleerkrachten kiezen voor een methode met of zonder leerwerkboek. Uitgevers bieden vaak beide opties aan. Veel leerkrachten kiezen voor leerwerkboeken omdat ze kwalitatief beter zijn en vaak hangt er een digitaal onderdeel aan vast.
De educatieve uitgevers vinden het niet fair dat zij de zwartepiet krijgen toegespeeld. “Wij investeren miljoenen in onze didactische methodes”, zegt Winfried Mortelmans, de CEO van de educatieve uitgeverij Van In. “Aan onze nieuwe taalmethode hebben honderd auteurs een paar jaar gewerkt. Dat leerwerkboek is een kwalitatieve upgrade die we hebben afgestemd op de vragen uit het veld.”
De GEWU erkent de realiteit van kansarmoede in het onderwijs. “Elk kind moet toegang hebben tot de juiste leermiddelen”, zegt Thijssens. “Maar het lijkt ons logisch eerder te zoeken naar een manier om één op de tien kinderen toegang te verlenen tot de leermiddelen dan voor iedereen de kostprijs te verlagen. Dat leidt ertoe dat uitgevers niet meer kunnen investeren in een doelgerichte en gesegmenteerde leermethode.”
Uitbestedingstendens
De uitgevers bepalen de prijs van de schoolboeken, maar bezorgen de boeken doorgaans niet rechtstreeks aan de eindgebruiker. Daarvoor zorgt de school of een gespecialiseerde verdeler van schoolboeken. In het eerste geval krijgt de school een bulklevering en verdeelt ze de boeken in pakketjes per leerling. In het tweede geval levert een groothandel zoals Standaard Boekhandel of een gespecialiseerde verdeler zoals Iddink of Studieshop.be dat rechtstreeks aan de scholier – een extern boekenfonds in het jargon.
“Scholen die kiezen voor een bulklevering, mikken op een hoge korting”, zegt Olivier De Ryckere, die als stafmedewerker van Katholiek Onderwijs Vlaanderen scholen ondersteunt voor groepsaankopen en openbare aanbestedingen van onder meer energie en schoolboeken. “Maar ze moeten leerkrachten optrommelen om de boekenpakketten per leerling samen te stellen.”
“Een boekenfonds beheren is arbeidsintensief”, zegt Ivan Coeckelbergh, de algemeen directeur van de gespecialiseerde distributeur Studieshop.be. “Het vergt investeringen die moeilijker te verteren zijn als handboeken wijzigen of een onderwijshervorming een ander handboek vergt. Wij kunnen dat spreiden.”
Ook Mario Dewarier, die bij Standaard Boekhandel verantwoordelijk is voor de leveringen aan scholen, ziet steeds meer vraag naar een extern boekenfonds. “Wij doen beide, maar in het geval van een extern boekenfonds zijn onze kosten wat zwaarder. Daarom maken we commercieel andere afspraken met de scholen.”
Tweedehandsmarkt
Gebruikte boeken hebben nog niet afgedaan. Standaard Boekhandel verkoopt tweedehandsboeken, terwijl Iddink en Studieshop inzetten op huurformules. Maar slechts een minderheid van de scholen kiest voor gebruikte boeken. “Het is een uitdaging om een circuit van gebruikte boeken op te zetten”, zegt Olivier De Ryckere. “Opnieuw beslissen de scholen. En hoewel dat financieel interessant is voor de leerlingen, kunnen heel wat scholen dat er niet meer bijnemen.”
De onderwijsbegroting stijgt
In 2019 besteedde de Vlaamse overheid 12,2 miljard euro aan onderwijs. Dat budget nam tussen 2014 en 2019 met 1,3 miljard euro toe. Gecorrigeerd voor inflatie blijkt het budget in die periode met 331 miljoen euro te zijn gestegen.
Door de zesde staatshervorming is het budget van de Vlaamse overheid sterk toegenomen. Het aandeel van het onderwijsbudget in de Vlaamse uitgavenbegroting is afgenomen. In 2019 was onderwijs goed voor 26 procent van alle uitgaven van de Vlaamse overheid. De lonen van het onderwijspersoneel maakten daarvan 69 procent uit.
Een leerling in het gewoon basisonderwijs kost de overheid jaarlijks ruim 5300 euro, een leerling in het gewoon secundair onderwijs ruim 9000 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier