Instabiliteit toen en nu

George Friedman, CEO en oprichter van Stratfor (the world’s leading private intelligence office, zoals ze zichzelf omschrijven), een bedrijf in strategische geopolitieke intelligentie, heeft een verleden dat leest als een roman.

Friedman is in 1949 geboren in een joods gezin in Hongarije. De familie emigreerde dat jaar naar de Verenigde Staten. Dat was niet gemakkelijk. Een deel van Friedmans familie overleefde de holocaust niet.

Met zo’n familiegeschiedenis, kan je niet anders dan een nuchtere en realistische blik op het internationale gebeuren hebben. George Friedman bekijkt de dingen door een geopolitieke bril. Aardrijkskunde, toegang tot grondstoffen, nationale belangen en internationale handel, daar draait het allemaal om. Ideeën en ideologieën zijn vanuit zijn oogpunt minder belangrijk. Terwijl sommigen het Russische optreden in Oekraïne omschrijven als een ‘aanval op de westerse waarden’, komt hij met een nuchtere en tastbare vaststelling: Oekraïne in de NAVO opnemen, zou betekenen dat de Alliantie bijna tot Volgograd, het vroegere Stalingrad, reikt. En ook al hebben Europa en de VS misschien enkel ‘goede bedoelingen’, de Russen weten hoe snel alles kan omslaan.

In Brandhaarden — Flashpoints in de oorspronkelijke Engelstalige versie — heeft Friedman het over Europa doorheen de eeuwen. Er was een glorietijd toen dit continent de wereld veroverde, maar er was ook de ondergang. Meer dan eens heeft hij het over de onfortuinlijke 31 jaar tussen 1914 en 1945. Het Europese integratieverhaal luidde dan weer een nieuw tijdperk van heropleving in, maar Friedman hoedt zich voor een al te groot optimisme. Het klopt dat de Europese Unie erin is geslaagd de Frans-Duitse verhoudingen te pacificeren. Maar of die unie volstaat om de conflicten uit het verleden voor eens en voor altijd weg te werken, betwijfelt hij. Uiteindelijk is een structurele zwakte inherent aan de Europese instellingen. Het is volgens Friedman betwijfelbaar of deze Europese Unie in staat zal zijn de uitdagingen van morgen aan te kunnen. En hoe zal Europa omspringen met de moslimimmigratie? Het feit is dat elk Europees blok zijn moeilijkheden heeft. Het grote probleem is dat de gebruikte recepten onverenigbaar zijn. Hoeft het gezegd dat scepticisme hier het ordewoord is?

Het brengt ons bij de kern van zijn betoog: de Europese conflictrijke geschiedenis is nog niet afgelopen. Tijden zijn veranderd, het gevaar is minder immanent dan in het verleden het geval was, maar heel wat potentiële brandhaarden blijven onverminderd bestaan. Doorgaans zijn ze niet nieuw. Op sommige plaatsen is de rust teruggekeerd. In de Elzas bijvoorbeeld, of het Kanaal. Maar elders is het instabiliteit troef. In het Middellandse Zeegebied, op de grens tussen Turkije en Koerdistan, en natuurlijk in Oekraïne.

Moraal van het verhaal van Friedman? Oorlog en geweld behoren niet voorgoed tot het verleden. Het risico op een escalatie bestaat nog altijd.

George Friedman, Brandhaarden. De komende crises in Europa, Spectrum, 2015, 348 blz., 24,99 euro

MICHAËL VANDAMME