Dieren hebben manieren ontwikkeld om onderdanigheid te laten zien aan sterkere soortgenoten. Chimpansees met een lagere rang kunnen een dominante chimpansee begroeten met een soort hijgerig gebrom. Andere apen laten hun achterkant zien. Gevlekte hyena’s van beide geslachten (ja, beide) hebben de gewoonte erecties te laten zien om te erkennen dat ze lager in de pikorde staan.
Patronen van eerbied en dominantie zijn net zo natuurlijk voor mensen als voor andere dieren, en de werkplek is daarop geen uitzondering. De meeste bedrijven hebben organigrammen om duidelijk te maken wie boven wie staat. Functietitels worden niet alleen gebruikt om aan te geven wat iemand doet, maar ook waar die staat ten opzichte van anderen. Soms zijn hiërarchieën duidelijk, zoals in het leger. Maar eerbied komt ook op andere, minder expliciete manieren naar voren.
Zitplaatsen zijn een goed voorbeeld. Stel dat u een vergaderzaal binnengaat. U weet dat er veel mensen om de tafel zullen zitten, sommigen met een hogere rang dan uzelf, en dat de vergadering zal worden voorgezeten door de CEO. U moet uitzoeken waar u gaat zitten. De kans is groot dat u niet aan het hoofd van de tafel gaat zitten of halverwege aan weerszijden: dat zijn plekken waar de baas zou plaatsnemen. Ergens aan de zijkant en aan het einde is het veiligst. Als de CEO er al zit als u aankomt, wordt de keuze eenvoudiger: ergens anders dan de aangrenzende stoelen.
Een andere vorm van eerbied heeft duidelijkere wortels in het dierenrijk. In zijn boek Mama’s laatste omhelzing beschrijft Frans de Waal hoe apen en mensapen een tandenknarsende grijns gebruiken als signaal van onderdanigheid aan een dominant dier. Het kantoorequivalent is waarneembaar wanneer de hoogste persoon in de kamer een grap maakt en iedereen lacht. Het is veeleer een uiting van respect dan een uitbarsting van oprechte hilariteit.
De taal van de werkplek is ook doordrenkt van een bewustzijn van hiërarchie en territorialiteit. Mensen zeggen dingen als “dit gaat mijn petje te boven” om gesprekken in te leiden waarin ze duidelijk willen maken dat ze niemands autoriteit in twijfel trekken, zelfs als ze uitleggen waarom het beter zou gaan als zij de touwtjes in handen hadden.
In een artikel uit 2012 van Alison Fragale van de Universiteit van North Carolina werd e-mailcommunicatie in organisaties geanalyseerd op tekenen van verbale eerbied – denk aan het gebruik van een zin als “ik weet niet honderd procent zeker of ik het ermee eens ben”, om aan te geven dat “ik het er totaal niet mee eens ben, maar niet van plan ben je status te bedreigen”.
Alert zijn
Hiërarchieën zijn nuttig. Ze stimuleren mensen om hogerop te komen in hun carrière, maken coördinatie mogelijk en zorgen ervoor dat beslissingen worden genomen en nageleefd. Maar hiërarchieën kunnen ook veel schade aanrichten door het debat te onderdrukken, de besluitvorming te vertroebelen en de autonomie te beperken.
Daarom is het de moeite waard alert te zijn op stil, onderdanig gedrag op de werkplek. Het herinnert managers eraan dat macht altijd interacties kan verstoren. Als u iemand “dat gaat mijn petje te boven” hoort zeggen, dan hebben uw pogingen om een gevoel van verantwoordelijkheid te creëren nog een lange weg te gaan. Als werknemers hun bezorgdheid uiten over een beslissing, dan is het waarschijnlijk het beste om aan te nemen dat ze zich er echt zorgen over maken. En als iemand lacht om uw grappen, plan dan geen carrière als stand-upcomedian.
