Mohammed bin Salman wil Saudi-Arabië voorzichtig moderniseren

Een miljardenaankoop van wapens in de Verenigde Staten, het isoleren van Qatar, de gedeeltelijke beursgang van het oliestaatsbedrijf Aramco, de modernisering van de Saudische economie,… Al die plannen hebben één vader: vicekroonprins Mohammed bin Salman, de machtigste man van Saudi-Arabië.

September 2015. Joseph Westphal, de Amerikaanse ambassadeur in Saudi-Arabië, vliegt van Riyad naar Jeddah om er de kroonprins Mohammed bin Nayef te ontmoeten. Maar wanneer Westphal aankomt, krijgt hij het bericht dat eerst een ontmoeting met de vicekroonprins Mohammed bin Salman is gepland. Voor de Amerikaanse ambassadeur was het duidelijk: niet de zieke, tachtigjarige koning Salman is de baas in de oliestaat, evenmin zijn neef en kroonprins Mohammed bin Nayef, wel de dertigjarige Mohammed bin Salman, een zoon van de koning.

De voorbije jaren werden in de oliestaat geen belangrijke beslissingen genomen zonder de goedkeuring van Mohammed bin Salman, naast de vicekroonprins ook de minister van Defensie en de voorzitter van The Council for Economic and Development Affairs, het hoogste economische beslissingsorgaan. ‘MBS’, zoals hij in binnen- en buitenland wordt genoemd, heeft plannen om Saudi-Arabië grondig te hervormen en van het land de dominante macht in de golfregio te maken. Saudi-Arabië moet militair sterk genoeg staan om weerstand te bieden aan aartsvijand Iran. Vandaar de miljardendeal voor de aankoop van Amerikaanse wapens die tijdens het bezoek van president Donald Trump werd afgesloten. En wie te dicht aanschurkt bij Iran, zoals Qatar, wordt gestraft. Mohammed bin Salman besliste mee om de grens met Qatar te sluiten. Hij is ook de man achter de vuile oorlog die de Saudi’s in Jemen uitvechten met de door Iran gesteunde Houthi-rebellen. Als de internationale veiligheid van Saudi-Arabië is gegarandeerd, dan kan het land intern worden hervormd, zo redeneert de vicekroonprins.

De hervorming komt erop neer dat de Saudische economie op termijn niet langer uitsluitend op de olieproductie stoelt. De door de overheid gecontroleerde oliesector is goed voor 90 procent van het staatsbudget. Het oliebedrijf Aramco (10,5 miljoen vaten per dag) heeft Saudi-Arabië letterlijk gemaakt. De winsten van het staatsbedrijf werden aangewend om wegen, luchthavens, scholen en ziekenhuizen te bouwen.

Aramco naar de beurs

De voorbije jaren werd het voor Mohammed bin Salman duidelijk dat dat model niet houdbaar was. Saudi-Arabië bleef ook bij een dalende vraag olie oppompen om de prijs laag te houden en andere olieproducerende landen uit de markt te duwen. De dalende olieprijzen sloegen wel een gat in de begroting. Het koninkrijk keek in 2015 aan tegen een begrotingstekort van 15 procent. Voor het eerst moest geld worden geleend. Het dure systeem van elekriticiteits- en watersubsidies werd afgebouwd. Mohammed bin Salman lanceerde met Vision 2030 een economisch hervormingsprogramma.

De inkomsten die niet van olie komen zouden tegen 2030 moeten verviervoudigen. De hoeksteen van de moderniseringsplannen is de privatisering van 5 procent van Aramco, dat wordt gewaardeerd op 3000 tot 4000 miljard dollar. Dat zou meer dan 150 miljard dollar opbrengen. De opbrengst van de beursgang moet worden gebruikt om de economie te diversifiëren. Zo wil de vicekroonprins meer investeren in de mijnindustrie. Saudi-Arabië beschikt onder andere over interessante uraniumvoorraden. Daarnaast is het de bedoeling een binnenlandse wapenindustrie te ontwikkelen. Er zijn zelfs plannen voor een nationale autoassemblagesector. Jaarlijks voert Saudi-Arabië voor 14 miljard dollar wagens in.

De plannen in de entertainmentindustrie zijn wellicht de meest gewaagde. Er zouden cinemazalen worden gebouwd zodat de Saudische jeugd – 70 procent van de bevolking is jonger dan 30 jaar – zich niet langer stierlijk verveelt. Er zijn plannen voor een Six Flags-themapark ten zuiden van Riyad. Daarnaast moet het toerisme worden gepromoot. Een overheidsfonds van 2000 miljard dollar moet investeren in groeibedrijven.

Kenners van Saudi-Arabië plaatsen twee grote vraagtekens bij die plannen. In Saudi-Arabië is er geen ondernemerscultuur. 80 procent van de bevolking is ambtenaar. Om de sociale vrede te bewaren moet de regering soms gigantische bedragen vrijmaken. Zoals recent nog 88 miljard riyal (22 miljard euro) of twee maanden extra loon voor overheidspersoneel en militairen. Zullen die Saudi’s kunnen werken in een geprivatiseerde economie? Tal van beroepen worden trouwens uitgeoefend door gastarbeiders uit Palestina en de Filipijnen.

En passen toerisme en de entertainmentindustrie in een zeer streng islamitisch land? Mohammed bin Salman zou naar verluidt aan de religieuze leiders duidelijk hebben gemaakt dat de hervormingen langzaam zullen worden doorgevoerd. Al is het voor hem op termijn onvermijdelijk dat vrouwen met de wagen zullen mogen rijden.

Een jacht van 500 miljoen euro

Het is vreemd dat uitgerekend Mohammed bin Salman het gezicht van de voorzichtige modernisering van Saudi-Arabië wordt. In tegenstelling tot veel telgen uit de koninklijke familie heeft hij niet in de Verenigde Staten gestudeerd. Hij begrijpt Engels, maar spreekt het niet. Kwatongen beweren dat hij zijn rechtendiploma aan de universiteit van Riyad gekocht heeft.

Van het privéleven van de vicekroonprins is weinig geweten. Behalve dat hij twee vrouwen en vier kinderen heeft. Hij zou fortuin hebben gemaakt in de vastgoedsector en is een fan van dure jachten. Een paar jaar geleden was hij op vakantie in Zuid-Frankrijk en zag hij een jacht voor de kust liggen. Het was eigendom van de Russische wodkatycoon Yuri Shelfer. Mohammed bin Salman wou de boot kopen. Onmiddellijk. In een paar uur tijd was de deal geregeld. Kostprijs: 500 miljoen euro.