Braziliaanse ex-president Lula eindigt zijn politieke carrière als bajesklant

Luiz Inácio Lula da Silva, de populaire Braziliaanse ex-president, zit sinds zaterdag in de gevangenis. De voormalige schoenpoetser tilde miljoenen Brazilianen uit de armoede, maar kon niet weerstaan aan de verlokkingen van de macht.

De Brazilianen moeten nog altijd wennen aan de bijna dagelijkse tv-beelden van corrupte politici en zakenlui die geboeid worden afgevoerd en achter de tralies belanden. De arrestaties maken deel uit van operatie-Lava Jato, het onderzoek naar de grootste corruptiezaak in de Braziliaanse geschiedenis. Lava Jato loopt al vier jaar. Niemand wordt ontzien, ook de top niet.

Sérgio Cabral bijvoorbeeld, de voormalige gouverneur van Rio de Janeiro, moet veertien jaar brommen. En nu zit ook ex-president Luiz Inácio Lula da Silva, kortweg Lula, in de cel, na een uitspraak van het Braziliaanse Hooggerechtshof vorige week en meer dan tien uur beraadslagingen.

In een land waar de elite in het verleden steevast de dans wist te ontspringen, zijn de arrestaties en de veroordelingen een ware cultuuromslag. Maar Lula is een geval apart. Hij is van armoedige afkomst – op zijn twaalfde was hij aan de slag als schoenpoetser – en werd als president tussen 2003 en 2011 de held van de kleine man, omdat hij de staatspensioentjes en de minimumlonen optrok.

De kroon op zijn werk was de forse uitbreiding van de Bolsa Familia, een sociaal programma dat arme gezinnen een uitkering per kind verschaft, op voorwaarde dat de kinderen naar school gaan en zich laten vaccineren. Onder Lula’s bewind daalde het aandeel van de Brazilianen die in armoede leefden met de helft.

Geen wonder dat Lula als uittredend president tevredenheidsscores haalde van meer dan 80 procent, al was dat ook te danken aan de stevige economische groei. In 2010 verkoos het Amerikaanse Time Magazine hem tot de invloedrijkste leider ter wereld, nog voor de Amerikaanse president Barack Obama.

Ook in de peilingen voor de presidentsverkiezingen van oktober torent Lula boven alle andere kandidaten uit. Maar een nieuw mandaat als president mag hij allicht vergeten na zijn veroordeling. Lula moet voor twaalf jaar naar de gevangenis, omdat hij van een groot bouwbedrijf een riant penthouse aan het strand zou hebben aangenomen. In ruil zou Lula lucratieve contracten voor het bouwbedrijf hebben geregeld bij het staatsoliebedrijf Petrobras.

Diepe woede

De Brazilianen zijn diep verdeeld over de zaak. In de aanloop naar de uitspraak van vorige week protesteerden zowel voor- als tegenstanders in alle grote steden. Als Lula uit de race naar het presidentschap moet stappen, dreigt het land verder te polariseren.

Lula was een van de oprichters van de centrumlinkse Arbeiderspartij (PT). Als president zou hij een tegenwicht zijn geweest voor de nog altijd grote ongelijkheid in het land.

Nu lijkt de weg vrij voor de nummer twee in de peilingen, Jair Bolsonaro. Met hem zal Brazilië niet geholpen zijn. Bolsonaro is een extreem rechtse ex-militair, die bekendstaat om zijn homofobe uitspraken en zijn verheerlijking van de militaire dictatuur. Maar hij is ook een van de weinige politici die niet genoemd worden in de zaak-Lava Jato, en dat is zijn sterke punt.

De polarisering is niets meer dan een uitlaatklep voor de diepe woede van de Brazilianen. Het land komt net uit een loodzware recessie, maar de labyrintische Braziliaanse politiek is niet bij machte het land een toekomst te bieden. En ook de erfenis van Lula blijkt achteraf minder spectaculair.

Ondanks zijn sociale beleid bleven onderwijs en gezondheidszorg van goede kwaliteit voorbehouden voor Brazilianen die het kunnen betalen. Als president bouwde Lula voort op het economische saneringsbeleid van zijn voorganger Fernando Henrique Cardoso, met een gezonde begrotingspolitiek en de strijd tegen de inflatie.

Maar de economische groei kwam vooral van de grote Aziatische vraag naar Braziliaanse grondstoffen en landbouwproducten. Het land heeft nog altijd geen productieve industrie als sokkel onder een duurzame welvaart.

De wet

Toch zal Lula een van de meest memorabele politici van Brazilië blijven. Hij werkte zich op tot vakbondsleider onder de militaire dictatuur. Ondanks de onderdrukking kreeg Lula enkele grote algemene stakingen voor elkaar. Hij groeide zo uit tot de belangrijkste oppositiefiguur – de brug naar zijn latere presidentschap.

Lula was nooit vol van zichzelf en bleef de taal van de gewone Braziliaan spreken. Uitgerekend achter die volksfiguur bleek een corruptienetwerk schuil te gaan. Niemand staat boven de wet, zelfs Lula niet. Voor de moegetergde Brazilianen is het misschien de enige troost.