Boekentip: Europese Lente

Voorjaar 1848. Een groep geradicaliseerde Waalse arbeiders arriveert per trein uit Parijs om in Brussel een republikeinse revolutie te prediken, maar hun wagon wordt losgekoppeld en op een zijspoor geleid, zoals in een film van Buster Keaton. Ondertussen zet de Belgische regering radicale figuren als Karl Marx het land uit. Zo ontsnapt België aan de revolutie die grote delen van Europa overspoelt.

Die van 1848 is veel minder bekend dan de Franse Revolutie van 1789, de Russische van 1917 of de val van de Muur in 1989. Onterecht, vindt historicus Christopher Clark, die een vuistdik boek schreef over 1848. Volgens Clark werken de effecten van die opstanden tot nu door. Ze werden om te beginnen aangestuurd door liberalen die een einde wilden maken aan de censuur, een grondwet eisten en het stemrecht wilden uitbreiden. Toen werd de basis gelegd van onze huidige democratie. In Italië, in die tijd nog een verzameling vorstendommen, deels onder pauselijke en Oostenrijkse dominantie, was de revolutie nationalistisch. Net als in Duitsland. In 1848 ontstonden de moderne natiestaten. In Frankrijk werd koning Louis-Philippe verdreven en vonden presidentsverkiezingen plaats die uiteindelijk Louis-Napoleon Bonaparte aan de macht brachten, de neef van Napoleon. Die werd later keizer Napoleon III en zijn regime is door te trekken tot in de 20ste eeuw, want het vertoont gelijkenissen met het gaullisme.

Een deel van de opstanden werd aangestuurd door wat men ‘radicalen’ noemde, eigenlijk de voorgangers van de socialisten en communisten. Sommigen eisten sociale rechten en hogere lonen (hongersnoden kwamen nog vaak voor in Europa), en de meest extremen wilden privé-eigendom afschaffen.

Het boek vult een lacune in de geschiedschrijving op. Dat de revolutie van 1848 tussen de plooien van de geschiedenis terecht is gekomen, komt volgens Clark omdat ze lange tijd als mislukt werd beschouwd. Ze leidde op een aantal plaatsen tot een conservatieve tegenreactie. In Oostenrijk werd keizer Ferdinand vervangen door zijn neef Franz-Josef die nog tot 1916 regeerde. In Pruisen evolueerde de monarchie naar een militaristisch autoritarisme dat mee aan de basis lag van de Eerste Wereldoorlog.

Wel twee waarschuwingen voor de lezer: de revolutie zelf komt pas na meer dan 300 bladzijden aan bod. En de auteur maakt soms vreemde zijsprongen naar onze tijd door vergelijkingen met de gilets jaunes en de Arabische Lente.