‘IK BEN NIET GEVAARLIJK’

Interviews met de sterdirigent Valery Gergiev gaan zelden alleen over muziek. In het Westen ligt hij onder vuur voor zijn steun aan Vladimir Poetin. “Het doet me pijn te zien hoe diep de kloof tussen Rusland en het Westen is geworden.”

De Ossetische Rus Valery Gergiev (62) is een wereldster onder de dirigenten (zie kader Wie is Valery Gergiev?). Hij is ook omstreden. Zijn concerten worden geregeld verstoord door demonstranten. Al sinds de jaren negentig is hij een huisvriend en vertrouweling van Vladimir Poetin. Hij steunde diens verkiezingscampagne in 2012 en verdedigde de annexatie van de Krim. In de Volkskrant zei hij dat Poetins wet tegen ‘homopropaganda’ in het Westen verkeerd wordt begrepen: “In Rusland doen we er alles aan om kinderen te beschermen tegen pedofielen. Deze wet gaat niet over homoseksualiteit.” Die mening trok hij later weer in. Interviews met Gergiev gaan tegenwoordig zelden alleen over muziek.

Wat betekent het voor u Rus te zijn?

VALERY GERGIEV. “De tweekoppige adelaar, die vroeger het symbool van het tsarenrijk was en nu het wapen van Rusland is, schetst goed mijn situatie: de ene kop kijkt naar het Westen, dus naar Europa, de andere naar het Oosten, naar Azië. Mijn leven is helemaal verbonden met het Mariinskytheater in Sint-Petersburg, maar de helft van mijn concerten heb ik gegeven in Europa en Amerika. Ik kan niet leven zonder westerse muziek.

“Geografisch ligt mijn thuis in Ossetië. Daar ben ik opgegroeid. Rusland is mijn muzikale thuisland. Ik heb mijn opleiding doorlopen aan het conservatorium van het toenmalige Leningrad. Als dirigent sta ik midden in de traditie van de Russische muziek, maar men heeft me ook al vroeg vertrouwd gemaakt met Bach, Mozart en Beethoven.

“De muziekopleiding was uitstekend in de Sovjet-Unie. Veel grote Russische musici speelden toen vooral in eigen land, alleen de allergrootsten traden op in het buitenland. Maar die groten kwamen ook naar het kleine Vladikavkaz, waar ik als kind woonde. Met mijn ouders ging ik naar hun concerten. In heel het land werd in de scholen klassieke muziek gespeeld. Ook op televisie traden vaak schitterende musici op.”

Dat is vandaag niet meer het geval.

GERGIEV. “U zegt het. De Russische televisie zit vol onzin en reclame. Dat is een geschenk van het Westen aan ons Russen. Als ze in plaats van reclame de muziek van Prokofjev, Tsjaikovski, Brahms of Beethoven zouden uitzenden, zou de wereld er een stuk beter uitzien.”

Per jaar geeft u minstens driehonderd concerten. Lijdt de kwaliteit daar niet onder?

GERGIEV. “Veel van die concerten zijn zeer kort, zoals Peter en de wolf van Prokofjev. Dat stuk heb ik gisteren gratis voor kinderen opgevoerd. Dat doe ik ook tijdens mijn jaarlijkse reizen langs de steden in Siberië: twee concerten per dag, een ervan als geschenk voor kinderen, jongeren of gepensioneerden.”

U vertolkt vaak Russische muziek die in Europa onbekend is. Is er in het Westen te weinig belangstelling voor de Russische muziek?

GERGIEV. “Toen Mozart en Beethoven componeerden, bestond er nog geen Russische muziek die naam waardig. Michail Glinka — een tijdgenoot van Wagner, Verdi en Berlioz — was de eerste grote Russische componist. In de daaropvolgende vijftig jaar hadden we plots een dozijn grote componisten zoals Tsjaikovski, Moesorgski en Rimski-Korsakov. En dan de 20ste eeuw! Daarin moeten we voor geen enkel land onderdoen.”

Hebben componisten als Prokofjev en Sjostakovitsj dankzij of juist ondanks het Sovjetsysteem meesterwerken gecomponeerd?

GERGIEV. “Beide. Neem Prokofjevs Cantate voor de twintigste verjaardag van de Oktoberrevolutie. Hij heeft die muziek met sarcasme en hoon overladen. Iedereen met een muzikaal oor begrijpt dat. Dat had natuurlijk zijn doodvonnis kunnen betekenen. Weinigen kennen dat wonderlijke werk. Daar wil ik verandering in brengen.

“Een paar weken geleden werd in Sint-Petersburg het manuscript gevonden van een grafzang die Igor Stravinski schreef na de dood van zijn leermeester Rimski-Korsakov. Ik zal dat stuk zo spoedig mogelijk opvoeren, omdat elke noot van Stravinski me interesseert. En zo interesseert me ook elke noot van Prokofjev.”

Moeten componisten als Prokofjev of Sjostakovitsj in het Westen anders worden gespeeld dan in Moskou of Sjanghai?

GERGIEV. “Nee. Ik respecteer het publiek overal, en daarom mag het ook om een inspanning worden gevraagd. Alleen zo ontwikkelt het zich.”

Wat bedoelt u daarmee?

GERGIEV. “Vijftien jaar geleden waren mijn toehoorders in China nog aan het eten, drinken en vertellen tijdens het concert. Ze liepen rond in de zaal en telefoneerden. Ik heb toen een pauze van verschillende jaren ingelast, tot president Jiang Zemin me uitnodigde om een nieuwe concertzaal in te wijden. Vandaag luistert iedereen aandachtig.”

U bent een erg politieke mens. U hebt de verkiezingscampagne van Poetin gesteund. Waarom?

GERGIEV. “U bent Duitser, ik ben een Rus. U woont niet in Rusland en u hebt de moeilijke jaren negentig in mijn vaderland niet meegemaakt.”

Bedoelt u dat Poetin stabiliteit heeft gebracht?

GERGIEV. “Ik vertel alleen maar hoe het toen was. Tijdens een opvoering van Madame Butterfly van Puccini in Sint-Petersburg in 1993 haalde een medewerker me uit de loge. In Moskou was er met tanks een poging tot putsch geweest en was er een informatiestop ingesteld. De tv-zenders waren uitgeschakeld. Kunt u zich dat in Duitsland voorstellen?

“Een meerderheid in Europa denkt dat de instorting van de Sovjet-Unie een zegen was. Maar zelfs Michail Gorbatsjov, de architect van het verval, was niet tevreden met het resultaat. Hij is mijn vriend, en niet iemand die ik van de televisie ken. Op dat punt zijn Gorbatsjov en Poetin het eens. Heel wat oorlogen en conflicten op ons continent hebben hun wortels in de aftakeling van de Sovjet-Unie. In Oost-Oekraïne woedt een bloedig conflict met duizenden doden. Er moet zelfs voor worden gevreesd dat het zich uitbreidt tot een grotere oorlog. Maar Rusland wil geen Syrië of Irak in Europa.”

Waarom hebt u de annexatie van de Krim door Rusland toegejuicht?

GERGIEV. “Ik heb me slechts een of twee keer in het openbaar uitgelaten over de Krim. Telkens heb ik gezegd: het enige wat werkelijk telt, is dat daar bloedvergieten wordt vermeden.”

Rusland steunt niettemin massaal de separatisten in het oosten van Oekraïne.

GERGIEV. “Het Westen heeft in het verleden vaak zware fouten gemaakt. Dat doet het nog. Iedereen in het Westen beschouwde Rusland in 2008 als de agressor in de Russisch-Georgische oorlog. De Georgische president Micheil Saakasjvili, een lieveling van het Westen, was bij jullie plots een ster op alle televisiekanalen. Later bleek dat Saakasjvili als eerste troepen uitstuurde en de Zuid-Ossetische hoofdstad Tsinvali liet beschieten. Om die reden heb ik toen als Osseet demonstratief een concert gegeven in Tsinvali.”

Het Westen vindt dat Oekraïne het recht heeft zijn eigen weg te gaan.

GERGIEV. “Toen Kiev in brand stond en baldadige demonstranten molotovcocktails naar de politie wierpen, was Poetin daar toch niet verantwoordelijk voor?”

In Kiev kwamen de mensen op straat tegen de corrupte regering van de toenmalige president Viktor Janoekovitsj.

GERGIEV. “Daarmee schetst u geen volledig beeld van de gebeurtenissen. De steun aan de demonstranten op Maidan was een gigantische fout van het Westen. Het heeft geprobeerd Oekraïne naar zich toe te trekken. Toen hebben scherpschutters op de politiemensen geschoten. Dat heeft de pers in het Westen net zo weinig geïnteresseerd als de gebeurtenissen van 2 mei 2014 in Odessa, toen tijdens een aanval van nationalisten op een vakbondsgebouw mensen levend werden verbrand.”

We hebben ook niet de indruk dat de kijkers op de Russische televisie een objectief beeld van de gebeurtenissen krijgen.

GERGIEV. “U zult zien: zoals in de Georgische oorlog zal binnenkort ook in Oekraïne alles uitkomen, namelijk dat het radicale nationalisten waren die het regime hebben omvergeworpen. Maar er ligt mij een vraag op de lippen: is Sint-Petersburg een Europese of een Aziatische stad?”

Een Europese natuurlijk.

GERGIEV. “Precies. Misschien is het de mooiste van alle Italiaanse steden, al ligt ze niet in Italië. Haar architecten kwamen wel uit Italië. Ik heb duizenden vrienden in Europa en de Verenigde Staten. Het doet me pijn te zien hoe diep de kloof tussen Rusland en het Westen is geworden. We begrijpen elkaar gewoonweg niet meer. We hebben wijsheid nodig, mannen zoals Henry Kissinger. Die ligt met zijn denken mijlenver voor op Obama. Alles bij elkaar verschillen de westerse waarden niet van de Russische. De hoogste waarde is toch overal het menselijke leven, of niet?”

Uw benoeming als chef-dirigent van de Münchner Philharmoniker was omstreden. Bent u bereid in München in te gaan op de kritiek op uw uitlatingen?

GERGIEV. “Duitsland heeft op dit ogenblik heel andere problemen dan ik. Iedereen is bezig met de vluchtelingen en de terroristen van IS. Ik ben noch een migrant, noch een terrorist (lacht). Ik ben niet gevaarlijk. Maar ik vind wel dat het Westen een aanzienlijke schuld draagt voor deze verschrikkelijke vluchtelingencatastrofe. Sorry.”

Hoezo?

GERGIEV. “Het Westen had zich niet met Irak mogen bemoeien. De Duitse bondskanselier Gerhard Schröder, de Franse president Jacques Chirac en Vladimir Poetin hebben dat in 2003 begrepen en zich tegen de aanval op Irak gekeerd. Ik ben maar een musicus, maar ik heb destijds in een interview met de Amerikaanse zender CBS voorspeld dat de interventie op een catastrofe zou eindigen, net zoals de interventie van de Sovjet-Unie in Afghanistan. In zulke landen dient militaire overmacht tot niets. Dat heeft men er typisch genoeg uitgeknipt en niet uitgezonden.”

Er zijn toch nog andere oorzaken voor de vluchtelingenstroom, zoals het regime van Bashar al-Assad, die nog altijd door Rusland wordt gesteund.

GERGIEV. “Maar het Westen heeft de catastrofe uitgelokt. Rusland weet wat vluchtelingen betekenen. We hebben ongeveer 1 miljoen Oekraïners opgevangen, maar dat is bij jullie zogoed als onopgemerkt gebleven.”

U wordt ook verweten dat u een Russische wet tegen homo’s voorstaat.

GERGIEV. “Dat is toch grote flauwekul! Ik wist helemaal niets van die wet. Zoals de meeste Russen heb ik daar niets van gemerkt. Waarom zet u Rusland altijd op de beklaagdenbank als het over burgerlijke vrijheden gaat? Het Westen sluit de ogen als het om zijn vrienden zoals Saudi-Arabië of Qatar gaat. In vergelijking met die landen is Rusland heerlijk vrij.”

DER SPIEGEL

“De Russische televisie zit vol onzin en reclame. Dat is een geschenk van het Westen aan ons Russen”

” Alles bij elkaar verschillen de westerse waarden niet van de Russische”